Archiwum 1992–2013

Autorzy analizują różne postacie zespołów reaktywnych w aspekcie historycznym. W drugiej części opisano różne postacie zaburzeń reaktywnych, wśród nich psychozy więzienne. Uwzględniono również aktualne klasyfikacje DSM-IV i ICD-10. We wnioskach stwierdzono, że typowe psychozy reaktywne występują obecnie rzadko, częściej stwierdza się zespoły lękowo-depresyjne i omamowo-urojeniowe. Częściej niż poprzednio obserwowane są objawy reaktywne w postępowaniu rentowym i odszkodowawczym.

Opracowanie poświęcone jest głównym zagadnieniom prawnym wiążącym się z opiniowaniem psychiatryczno-psychologicznym dla potrzeb sądowego postępowania karnego. Omówiono kolejno: warunki dopuszczalności dowodu z opinii biegłego w postępowaniu karnym, warunki dopuszczalności dowodu z opinii psychiatryczno-psychologicznej, a następnie kwestie szczegółowe, dotyczące: przedmiotu opinii psychiatrycznej, kwalifikacji fachowych biegłego – psychiatry, metod badania, obserwacji psychiatrycznej, formy i treści opinii, czynności organu procesowego przeprowadzającego dowód tego rodzaju. W podsumowaniu zwrócono uwagę, że dla efektywnego przeprowadzenia dowodu z opinii psychiatryczno-psychologicznej, konieczna jest ścisła współpraca i wzajemne zrozumienie między biegłymi – z jednej strony, a sędziami, prokuratorami – z drugiej. Jednym z najważniejszych warunków, jest wystarczająca wiedza biegłych o prawie karnym i procedurze, natomiast prawników o podstawach psychiatrii.

Ograniczone możliwości szybkiego i równomiernego przeniesienia postępu dokonującego się w naukach medycznych na grunt psychiatrii sądowej stawiają problemy natury etycznej, prawnej i społecznej. W pracy omówiono niektóre z tych zagrożeń, zwłaszcza związanych z poziomem wiedzy i postawą moralną biegłych sądowych.

W pracy przedstawiono niektóre medyczne i prawne aspekty zagrożeń związanych z nagłym wystąpieniem zaburzeń reaktywnych u ofiar katastrof. Zwrócono uwagę zwłaszcza na czynniki utrudniające opiniowanie sądowo-psychiatryczne w medycynie katastrof

Artykuł omawia możliwości wykorzystania współczesnej wiedzy psychologicznej, w tym zwłaszcza koncepcji stresu, w orzecznictwie sądowo-psychiatrycznym i sądowo-psychologicznym, w diagnostyce zaburzeń reaktywnych. Szczególną uwagę poświęcono wpływowi przekształcenia ustroju na obraz i powstawanie zaburzeń reaktywnych oraz związanym z tym problemom opiniodawczym

Autor przedstawia nowy psychologiczny test swojej konstrukcji – "Skalę ustosunkowań interpersonalnych" (SUI), umożliwiający diagnozę psychologiczną w terminach interpersonalnego funkcjonowania osobowości. Referuje założenia konstrukcyjne, dane normalizacyjne tego testu oraz zasady interpretacji wyników w odniesieniu do praktyki diagnostycznej pojedynczych osób. Przedstawia również wyniki swoich badań dotyczące trzech nerwic: histerii, neurastenii i depresji, a wskazujące na dużą przydatność tego testu do psychologicznej diagnozy różnicowej tych nerwic.

Praca prezentuje współczesne opinie i koncepcje dotyczące stanów reaktywnych, ze szczególnym uwzględnieniem prawnego aspektu tych zagadnień. Dotyka zarówno strony teoretycznej, związanej z dokonywanymi zmianami klasyfikacji i definicji zaburzeń reaktywnych, jak też praktycznej, wynikającej z niedostosowania przepisów prawa karnego i cywilnego do postępów, jakie zaznaczyły się we współczesnej psychiatrii. Zawiera też analizę trudności, jakie nastręcza w praktyce sądowej wykorzystanie nowych pojęć związanych z obrazem stresu pourazowego w jego ostrej i przewlekłej postaci. Praca zwraca uwagę na konieczność posługiwania się szczegółowymi, wymiernymi kryteriami diagnostycznymi dla umożliwienia powszechniejszego stosowania diagnozy ostrego (ASD) i przewlekłego (PTSD) stresu w opiniodawstwie sądowo-psychiatrycznym.

Złożoność postaw, zachowań i reakcji obronnych, jakie ujawniają inwalidzi, zmusza biegłego psychologa do bardzo uważnego analizowania nie tylko motywacji popełnionych przez te osoby czynów zabronionych, ale także reakcji obronnych powstałych po czynie, w więzieniu czy podczas obserwacji w szpitalu oraz ich wpływu na zdolność uczestniczenia w postępowaniu sądowym, a także na poczytalność tych osób.

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności stanowi wzór skutecznej ochrony praw człowieka w Europie. Autorzy poddali analizie 236 orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i precyzują wnioski wynikające stąd dla działalności lekarzy.

Na podstawie badania 30 mężczyzn, nosicieli wirusa HIV, odbywających długoletnią karę pozbawienia wolności, stwierdzono, że bezpośrednią przyczyną wystąpienia depresji reaktywnej było gwałtowne pogorszenie się stanu somatycznego spowodowane przez AIDS, a nie warunki długoletniej izolacji.

Autorka omawia przykłady niepożądanych zachowań psychiatrów w codziennej praktyce ogólnopsychiatrycznej, rzutujących na wizerunek psychiatry w oczach przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości i społeczeństwa. Dotyczą one: (l) ulegania wpływom osób, przeciwko którym prowadzone jest postępowanie karne, (2) wydawania zaświadczeń, których treść przekracza kompetencje lekarza, niebędącego biegłym lub nie znajduje potwierdzenia w dokumentacji, (3) nieprawidłowości w prowadzeniu historii choroby oraz (4) samowolnego podejmowania czynności biegłego bez uprawnienia organu prowadzącego postępowanie karne.

Autorzy przedstawiają wyniki badań 20 kobiet-zabójczyń odbywających karę pozbawienia wolności. Statystyczna kobieta liczyła 36 lat, pochodziła ze środowiska robotniczego, legitymowała się wykształceniem podstawowym lub zasadniczym, z zawodu była robotnicą, zamieszkiwała w dużym mieście. U większości (75%) rozpoznano zaburzenia osobowości, nerwicowe i pochodzenia organicznego. Połowa cierpiała na przewlekle choroby somatyczne. W trakcie odbywania kary u zdecydowanej większości (80%) stwierdzono zaburzenia reaktywne, przy czym dominowały stany epizodyczne pod postacią zaburzeń przystosowawczych, a z psychoz reaktywnych zespoły depresyjne.

Autor omawia niektóre z psychologicznych teorii (teoria naznaczania, Adlera teoria indywidualnej psychologii i kompensacji), a także sytuacje trudne, z jakimi spotykają się inwalidzi. W oparciu o przedstawione teorie i sytuacje stara się wyjaśnić zachowania obronne i zaburzenia reaktywne występujące u tych osób w sytuacjach trudnych, także w warunkach pozbawienia wolności.

Autorzy przedstawiają obrazy kliniczne zaburzeń reaktywnych w wybranych grupach osób, które popełniły czyny zabronione w latach 1991-1995. Analizują istniejące tendencje, zwracają uwagę na pewne nowe uwarunkowania powstawania stanów reaktywnych i błędy w rozpoznawaniu tego rodzaju zaburzeń.

W kontekście rozróżnianych przez kodeks karny kryminologicznych, psychologicznych i psychopatologicznych uwarunkowań przekroczenia granic obrony koniecznej, a także konsekwencji prawno-karnych takiego zdarzenia, autorzy sygnalizują fakty niedoceniania przez wymiar sprawiedliwości wszelkich indywidualnie zróżnicowanych, sytuacyjnych dekompensacji i reakcji osobowości, a także wikłających je zaburzeń reaktywnych. Zwracają przy tym uwagę zarówno na stan reaktywności psychicznej i psychomotorycznej broniącej się ofiary bezprawnego zamachu, jak i zdrowotne oraz procesowe skutki rozwinięcia się w jego następstwie tzw. zespołu pourazowego.

W kontekście przyjętej przez kodeks karny wykładni paserstwa kwalifikowanego i spostrzeżeń wynikających z wieloletniej sądowo-psychiatrycznej praktyki autorów, wskazuje się na słabe i nieprzystające do obecnej rzeczywistości polityczno-gospodarczej państwa elementy charakterystyki paserstwa oraz prospołecznych cech osobowości wielu jego sprawców, eksponując przy tym częstą przypadkowość uwikłań wielu jednostek w tego rodzaju czyn zabroniony. Kwestionuje się przez to społeczno-prawną zasadność wyróżniania paserstwa kwalifikowanego bez zrównoważenia tego typu przestępstwa alternatywnym typem uprzywilejowanym.

Autorzy omawiają problematykę zaburzeń reaktywnych, ich diagnostykę i ocenę w świetle doświadczeń litewskiej psychiatrii sądowej. Ilustrują to przypadkami zaburzeń reaktywnych u osób niedorozwiniętych umysłowo w stopniu lekkim.

Na przykładzie dwóch wybranych opinii sądowo-psychiatrycznych autorki przedstawiają trudności w postępowaniu leczniczo-rehabilitacyjnym w zaburzeniach reaktywnych. Zwracają uwagę na tendencję do przewlekania spraw dochodzeniowych oraz na przeprowadzanie ekspertyz sądowo-psychiatrycznych głównie na etapie postępowania przygotowawczego.

Artykuł zawiera przegląd literatury na temat roli badań dodatkowych mózgu w opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym. W większości prac przeważa pogląd, że w ocenie poczytalności pełnią one funkcję pomocniczą i winny być interpretowane w ścisłym powiązaniu ze stanem klinicznym sprawcy. W praktyce orzeczniczej nie zawsze tak bywa, co ilustrują załączone przykłady dwóch opinii sądowo-psychiatrycznych.

W pracy zostały przedstawione zasady powoływania biegłych psychiatrów w procesach o unieważnienie małżeństwa, prowadzonych przed Sądami Biskupimi oraz problemy etyczno-deontologiczne z pełnieniem takiej funkcji przez lekarza psychiatrę.

Przedstawiono genezę, specyfikę i trudności w opracowywaniu kodeksu etyki biegłego psychiatry. Autor omawia, jakie kryteria powinien spełniać taki kodeks oraz jakie pozytywne skutki może spowodować jego stosowanie przez ekspertów psychiatrów.

Artykuł przedstawia obowiązujące w Stanach Zjednoczonych od ponad dwudziestu lat zasady i praktyki dotyczące podejmowania decyzji w kwestii przymusowej hospitalizacji osób manifestujących zaburzenia psychiczne.