Archiwum 1992–2013

W pracy omówiono główne zaburzenia funkcji poznawczych w chorobach afektywnych. Przedstawiono różnice między zaburzeniami poznawczymi występującymi w otępieniu, podeszłym wieku i chorobach afektywnych. Omówiono wpływ rodzaju i natężenia dysfunkcji poznawczych na skuteczność terapii przeciwdepresyjnej. Praca zawiera praktyczne rady dotyczące informowania pacjentów i ich rodzin o występujących zaburzeniach.

W pracy omówiono wyniki badań z lat 1980-1995 dotyczących opisu i charakterystyki o.u.n. u osób z chorobą afektywną na podstawie nowych metod obrazowania mózgu (CT i MRI). Przedstawiony przegląd piśmiennictwa dowodzi, że u osób chorych częściej niż u zdrowych stwierdzane są zmiany typu zanikowego. Analiza powiązań morfologiczno-klinicznych wskazuje na cięższy przebieg chorób afektywnych u osób ze zmianami organicznymi w o.u.n.

W schizofrenii występuje upośledzenie funkcji poznawczych, wynikające najprawdopodobniej z jakiejś dysfunkcji mózgu, którą trzeba dopiero precyzyjnie określić. Mówi się tu o kilku okolicach mózgowych, z płatami czołowymi i skroniowymi włącznie. Pacjenci wykazują ogromną niejednorodność, jeśli chodzi o rodzaj upośledzonej funkcji poznawczej i głębokość zaburzenia. U około połowy pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii stwierdza się istotne zaburzenia poznawcze oraz zaniki mózgu w tomografii komputerowej. Danych tych nie da się w pełni wyjaśnić przez chroniczność choroby, długość hospitalizacji, czy stosowane leczenie farmakologiczne. Testowe badania neuropsychologiczne mogą pomóc w postawieniu diagnozy, zaplanowaniu leczenia i określeniu prognozy. Metody używane w terapii pacjentów z uszkodzeniem mózgu próbowano stosować z dobrym skutkiem w przypadku chorych na schizofrenię. Neuropsychologowie pracujący na oddziałach psychiatrycznych mogą wnieść istotny wkład w ocenę kliniczną, diagnozę i leczenie chorych na schizofrenię, a także w badania naukowe w tej dziedzinie.

Przedstawiono przegląd najnowszego piśmiennictwa poświęconego przydatności wyników badań MRI w schizofrenii. Podkreślono brak specyficznych zmian w badaniu MRI, które byłyby charakterystyczne dla schizofrenii. Najczęstszymi zmianami stwierdzanymi w MRI są zmiany świadczące o redukcji objętości mózgu bądź niektórych jego obszarów, np. w płacie skroniowym lub czołowym. Część doniesień sugeruje lateralizację zmian w MRI oraz zmiany w obrębie struktur łączących półkule. Znaczna część doniesień dotyczy zmian w obrębie jąder podkorowych.

Badania MRI wykonane w grupie 40 osób z rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej i 40 z diagnozą schizofrenii wykazały, że najczęstszym typem zmian w o.u.n. w obu grupach chorych jest poszerzenie komory trzeciej oraz ogniska zwiększonej intensywności sygnałów (stwierdzenie u 25% badanych). U osób z chorobą afektywną dwubiegunową stwierdzono ponadto poszerzenie rogu skroniowego komory bocznej prawej.

Przeprowadzone badania MRI w grupie 40 osób z chorobą afektywną dwubiegunową w wieku 42,2 ±5,7 lat wykazały u 57,5% chorych zmiany typu zanikowego w korze mózgowej, u 32,5% poszerzenie układu komorowego, zwłaszcza komory trzeciej. U 25% stwierdzono w istocie białej obecność rozsianych ognisk o wzmożonej intensywności sygnałów. Nie stwierdzono wyraźnej zależności pomiędzy występowaniem wymienionych zmian strukturalnych mózgu a ciężkością przebiegu choroby, zaburzeniami procesów poznawczych oraz zmianami w zapisie EEG w stanie czuwania. Stwierdzono, że u chorych z ciężkim przebiegiem choroby i zmianami kory mózgowej typu zanikowego występuje obniżenie wskaźnika MAO/DBH we krwi.

Badania o.u.n. z zastosowaniem metody rezonansu magnetycznego (MRI) przeprowadzone w grupie 40 chorych z rozpoznaniem choroby afektywnej dwubiegunowej wskazują na obecność asymetrii struktur związanych z płatem skroniowym z przewagą zmian po stronie prawej (poszerzenie rogów skroniowym komory bocznej prawej, mniejsza szerokość płata skroniowego prawego). Stwierdzono, że niektóre cechy przebiegu choroby afektywnej (duża liczba hospitalizacji, inwalidztwo związane z chorobą, nieskuteczność węglanu litu), występują częściej u osób z opisaną asymetria struktur skroniowych (w tym, z poszerzoną szczeliną Sylwiusza), dotyczy to również obniżenia procesów poznawczych (gorsze wyniki niektórych testów psychologicznych z Baterii Testów Halsteada-Reitana).

Grupę 40 osób (18 kobiet i 22 mężczyzn) z chorobą afektywną dwubiegunową zbadano testami do określenia lateralizacji z Baterii Testów Neuropsychologicznych Halsteada-Reitana, a uzyskane wyniki porównano z obrazem mózgu uzyskanym techniką rezonansu magnetycznego. Liczba osób leworęcznych była nieco niższa niż w populacji generalnej. W grupie osób z chorobą afektywną dwubiegunową stwierdzono odmienność asymetrii funkcjonalnej u kobiet i u mężczyzn. Nie uzyskano dowodów na odmienność asymetrii funkcjonalnej mózgu w okresie remisji w badanej grupie w porównaniu z populacją generalną. Nie stwierdzono związku między pomiarami określonych struktur mózgu, uzyskanych metodą MRI a asymetrią funkcjonalną mózgu. Badania potwierdziły znaczenie wielkości spoidła wielkiego dla transferu międzypółkulowego oraz związek płatów skroniowych funkcji poznawczych w chorobie afektywnej dwubiegunowej.

Czterdzieści osób (18 kobiet i 22 mężczyzn) z chorobą afektywną dwubiegunową zbadano w okresie remisji Baterią testów neuropsychologicznych Halsteada-Reitana. Wyniki porównano z obrazem mózgu uzyskanym metodą rezonansu magnetycznego. W badanej grupie stwierdzono trudności w rozwiązywaniu zadali problemowych, obniżony transfer międzypółkulowy (dotyczy to szczególnie mężczyzn), obniżoną sprawność motoryczną palca dominującego obu rąk oraz zmniejszoną siłę chwytu obu rąk. Nie stwierdzono zależności między wynikami uzyskiwanymi w badaniu Baterią Halsteada-Reitana a obrazem mózgu uzyskiwanym za pomocą rezonansu magnetycznego. Stwierdzono natomiast, że osoby uzyskujące obniżone wyniki w teście dotykowym oraz tapping różniły się istotnie od osób uzyskujących wyniki w normie i powyżej normy wymiarami w płacie skroniowym lewym (mniejsza szerokość lewego płata, większa szerokość kory zakrętu parahipokampalnego, większa szerokość szczeliny Sylwiusza) i prawym (większa szerokość rogu skroniowego komór bocznych, większa szerokość szczeliny Sylwiusza), mniejszym wymiarem prawego ciała migdałowatego oraz mniejszą powierzchnią ciała modzelowatego.

W celu porównania obecności i nasilenia zaburzeń psychoorganicznych w badaniu klinicznym, psychologicznym, EEG i KT mózgu, zbadano 31 pacjentów z objawami zespołu psychoorganicznego. Oceny klinicznej dokonano przy użyciu skali objawów organicznego uszkodzenia mózgu (SOOUM) oraz skali Mini Mental State (MMS). W badaniu psychologicznym posłużono się testami organicznymi Bentona, Bender i Graham-Kendall. Wykonano też spoczynkowe badanie EEG oraz KT mózgu. Stwierdzono, że ocena kliniczna skalami SOOUM i MMS korelowała istotnie z psychologiczną oceną nasilenia objawów psychoorganicznych. Nie stwierdzono znamiennej statystycznie korelacji między nasileniem objawów psychoorganicznych w ocenie klinicznej lub psychologicznej, a wynikiem badania EEG lub KT mózgu. Wyjątek stanowił pacjent ze zmianami EEG w okolicy potylicznej, który miał istotnie niższy wynik badania skalą MMS. W odróżnieniu do oceny opisowej zmian w KT, wskaźniki czaszkowo-mózgowe korelowały istotnie ze skalowaną oceną kliniczną nasilenia objawów psychoorganicznych.