Archiwum 1992–2013

Uchwalenie Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego określiło podstawowe ramy i zakres opieki psychiatrycznej w Polsce. Uwzględnia ona także ogólne zasady humanizacji życia i prawa człowieka. W pracy omówiono tło historyczne i prawne przemian w podejściu do chorych psychicznie, z uwzględnieniem aktualnych rekomendacji Rady Europy.

Opracowanie poświęcone jest przedstawieniu szeroko rozumianej problematyki psychiatrycznej w Kodeksach: karnym, postępowania karnego i karnym wykonawczym, które weszły w życie z dniem l września 1998 r., ze szczególnym zwróceniem uwagi na unormowania, które są odmienne od tych, które dotychczas obowiązywały. Z tego właśnie powodu, jeżeli chodzi o Kodeks karny, uwaga została skupiona na przesłankach orzekania leczniczych środków zabezpieczających oraz na problematyce odpowiedzialności za przestępstwa przeciwko życiu. Z unormowań Kodeksu postępowania karnego przedstawione zostały, pokrótce, wszystkie przepisy, które dotyczą udziału w procesie karnym biegłych psychiatrów i psychologów, z obszerniejszymi wywodami na temat przeprowadzania dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej i trybu postępowania w przedmiocie orzekania leczniczych środków zabezpieczających. Natomiast, jeżeli chodzi o Kodeks karny wykonawczy, to omówiona została problematyka wpływu ustalenia występowania u skazanego choroby psychicznej na bieg postępowania wykonawczego, tryb odbywania kary pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym oraz problematyka wykonywania leczniczych środków zabezpieczających. Przeanalizowanie unormowań nowych kodeksów prowadzi do wniosku, że pozycja psychiatry i psychologa w polskim procesie karnym ulegnie dalszemu wzmocnieniu.

Autor zwraca uwagę na niedostatki związane z badaniami sądowo-psychiatrycznymi dostrzegane przez praktyków prokuratorów. Porusza problem obserwacji, obecności biegłych podczas rozprawy sądowej. Generalnie autor stwierdza, że praktyka wskazuje na dobrą współpracę organów sądowych i prokuratorskich z biegłymi. Problemy zarysowują się przy badaniach osób nieletnich i kobiet, ponieważ brakuje wydzielonych placówek do tego rodzaju obserwacji. Wiele szpitali nie jest przygotowanych do przeprowadzenia tego rodzaju badań i obserwacji (m.in. brak stosownego zabezpieczenia). Autor jest zdania, że przepisy art. 51 i 52 Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ułatwiają współpracę pomiędzy biegłymi a organami procesowymi, choć przepisy legislacyjne nadal wymagają komentarzy w poprawnym odczytaniu intencji ustawodawcy.

Autorzy przeprowadzili prawno-porównawczą analizę zarówno podstaw prawnych opiniowania o poczytalności, jak i podstawowych zasad badania. W pracy uwzględniono zarówno psychologiczne, jak i psychiatryczne aspekty niepoczytalności. Porównanie dotyczy RFN, Austrii, Szwajcarii i Polski.

Praca przedstawia historyczne i prawne tło psychiatrii sądowej w Wielkiej Brytanii w porównaniu z sytuacją w Polsce. Omówiono najważniejsze dla psychiatrii sądowej regulacje prawne zawarte w brytyjskiej Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego (Mental Health Act 1983). Przedstawiono strukturę i organizacje służb psychiatrii sądowej, w szczególności na przykładzie regionu Trent.

W załączonej pracy autorzy przedstawiają usytuowanie biegłego psychiatry -eksperta sądowego w „Kodeksie Procesowo-Karnym Litwy". Omawiają szczegóły trybu i zasad powoływania biegłych, rodzaje opinii wydawanych przez psychiatrów, najczęstsze pytania kierowane do biegłych, przypadki i okoliczności wyłączające udział eksperta. W zakończeniu pracy przedstawiają własne przemyślenia i propozycje zmian w litewskim Kodeksie postępowania karnego.

Autorzy przedstawiają stan psychiatrii łotewskiej po odzyskaniu niepodległości w 1990 r. – podporządkowanej Centrum w Moskwie – ze skąpą liczbą personelu i pracowników naukowych, a także instytucji odpowiednio przygotowanych do hospitalizacji pacjentów kierowanych na przymusowe leczenie. Obecnie, w programie Centrum jest utworzenie bazy dla przymusowego leczenia szczególnie niebezpiecznych zaburzonych przestępców. Psychiatrzy z Łotwy dążą do wprowadzenia zmian w procedurze badania i w zakresie uregulowań prawnych dotyczących biegłych.

Autorzy przedstawiają aktualne problemy biegłego psychiatry sądowego. Poza ogólnym omówieniem rodzaju ekspertyz sądowych w sprawach karnych i cywilnych, zwracają uwagę na obowiązujące na Ukrainie uregulowania prawne. Powołując się na doświadczenie i racje teoretyczne wskazują na potrzebę wprowadzenia do ustawodawstwa na Ukrainie zapisu o znacznie ograniczonej poczytalności. Zapis dotychczasowy, w którym nie ma tego pojęcia, nie pozwala na zróżnicowanie oceny różnych stanów klinicznych w opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym.

Autorzy omawiają zasadność orzekania ograniczonej poczytalności analizując przesłanki psychologiczne i socjologiczne uzasadniające jej stosowanie. Opisują aktualne uregulowania prawne w krajach Europy Zachodniej i uzasadnienia stosowania formuły ograniczonej poczytalności, jako dowód, że formuła ta powinna obowiązywać także w kpk Litwy. Wskazują także na potrzebę jej stosowania wynikającą z praktyki sądowej, co uzasadnia wprowadzenie jej do ustawodawstwa na Litwie.

Autor zapoznaje czytelnika z podstawowymi zagadnieniami psychiatrii społeczno-sądowej w Niemczech. Artykuł zawiera informacje historyczne, jak i charakterystykę aktualnie obowiązujących regulacji prawnych dotyczących niepoczytalności, jak i poczytalności znacznie ograniczonej. Przedstawia także zasady opiniowania i wykonywania środka zabezpieczającego. Część artykułu jest omówieniem programów postępowania z osobami chorymi naruszającymi porządek prawny i warunków, w jakich odbywa się ich leczenie i rehabilitacja.

Na podstawie wyników badań nad wykorzystywaniem przez Polaków zdobytej wiedzy i wykształcenia do interpretacji zachodzących zjawisk społecznych i politycznych, autor podjął dyskusyjną próbę znalezienia przyczyn pojawiania się w języku sceny politycznej terminów zaczerpniętych z psychopatologii. Intencją pracy nie jest ocena konkretnych osób z kręgu władzy, lecz ocena znaczenie wpływu czynników psychologicznych i kulturowych na stosowanie psychopatologicznych określeń w języku publicznym.

Przedstawiono architektoniczną, funkcjonalną i organizacyjną strukturę oraz techniczne środki zapewnienia bezpieczeństwa w Regionalnym Ośrodku Psychiatrii Sądowej w Gostyninie, pierwszej polskiej placówce o maksymalnym nadzorze, przeznaczonej do prowadzenia detencji kryminalnej pacjentów szczególnie niebezpiecznych. Zaproponowano procedury regulujące przyjęcia i wypisy do tego typu ośrodków oraz zarys programów terapeutycznych.

Artykuł ilustruje warunki, w jakich odbywa się leczenie przymusowe. Na Ukrainie obowiązują przepisy z czasów byłego Związku Radzieckiego. Regulamin zakładu leczniczego ma charakter represyjny. Pobyt w zakładzie wynika z konieczności izolacji osób niebezpiecznych, w celu zapewnienia spokoju społecznego, mniej wagi przywiązuje się do oddziaływań terapeutyczno-leczniczych.

Autor przedstawia organizację leczenia zaburzonych psychicznie sprawców ciężkich przestępstw w Holandii w tzw. systemie TBS (terapii behawioralnej). (red.)

Autorki na przykładzie wybranych przypadków zwracają uwagę na niejasne uregulowania prawne dotyczące pacjentów internowanych, które nie zawsze dają się pogodzić z prawami pacjenta psychiatrycznego, zagwarantowanymi w Ustawie o ochronie zdrowia psychicznego i zasadami społeczności leczniczej.

Autor omawia koncepcje i diagnostykę depresji reaktywnej, w szczególności zasady jej rozpoznawania i różnicowania świetle kryteriów ICD-10. (red.)

Przestępczość w stanach depresyjnych jest niewielka i specyficzna. Poczytalność zależy od głębokości zmian, od niepoczytalności w stanach psychotycznych i głębokich depresjach, aż do pełnej poczytalności tam, gdzie występuje długotrwała pełna remisja. Podobnie postępujemy w prawie cywilnym. O ile stan depresyjny jest nieznacznie nasilony, możemy przyjąć oświadczenie woli czy sporządzenie testamentu. Każdy jednak przypadek należy oceniać indywidualnie. Również po czynie mogą występować reaktywne zespoły depresyjne. Omówiono też problem inwalidztwa, w większości przypadków zaburzenia depresyjne powodują tylko okresową niezdolność do pracy, znacznie rzadziej niemożność pracy zarobkowej czy też jej znaczne ograniczenie.

Depresja stanowi poważny i skomplikowany problem medyczny i społeczny, a jej złożoność rzutuje także na opiniowanie sądowo-psychiatryczne. W pracy przedstawiono różne aspekty opiniowania, w tym m.in. problemy symulacji, agrawacji, diagnostyki różnicowej, rokowania, zagrożenia samobójstwem.

W przypadku, gdy ofiara szczególnego psychicznego i fizycznego udręczenia zmarła na skutek samobójczej śmierci, biegłemu analizującemu związek między urazem a przeżywaną depresją i popełnionym samobójstwem pozostaje jedynie szczegółowa analiza akt sprawy i formułowanie wniosków na tej podstawie. Opisywany przypadek podejmuje to zagadnienie, a wydana opinia odpowiada na pytanie sądu, czy stan zdrowia psychicznego zmarłej ofiary przemocy mógł być przyczyną reaktywnej depresji, powodującej targnięcie się na własne życie.

Autorka przedstawiła różnice w rozpoznawaniu zaburzeń reaktywnych i postaw obronnych (ich obrazu, nasilenia) u sprawców czynów karalnych, prowadzące do dwutorowości ocen zawartych w opiniach sądowo-psychiatrycznych biegłych psychiatrów i w zaświadczeniach psychiatrów, niebędących w danej sprawie biegłymi.

Dokonano przeglądu piśmiennictwa na temat symulowania depresji. Opisano udawanie depresji w trakcie badań sądowo-psychiatrycznych u czterech więźniów, którzy dokonali różnych bardzo poważnych przestępstw przeciwko mieniu. Wykazano, że dokładna obserwacja stanu psychicznego i analiza objawów psychopatologicznych, pozwala na odróżnienie pseudodepresji od prawdziwych zaburzeń afektywnych.

Autorzy przedstawiają obrazy kliniczne zaburzeń reaktywnych w wybranych grupach osób, wydzielonych z uwagi na charakter czynu, które popełniły czyny zabronione w latach 1991-1997. Analizą objęto 520 obserwacji sądowo-psychiatrycznych, co pozwala na porównanie z wynikami badań z pracy habilitacyjnej Lidii Uszkiewiczowej. Zwracają uwagę zasadnicze zmiany obrazu zaburzeń reaktywnych, a także związku zaburzeń reaktywnych z wydzielonymi kategoriami przestępstw. Związek ten różni się istotnie od uwarunkowań, które podnosili autorzy w latach 1960-1970. Analiza obecnych tendencji zwraca uwagę na nowe uwarunkowania psychospołeczne i prawne powstawania stanów reaktywnych i wskazuje na błędy w rozpoznawaniu tego rodzaju zaburzeń.