Streszczenie
Cel. Analiza opinii sądowo-psychiatrycznych po obserwacjach i badaniach ambulatoryjnych sprawców nadużywających lub uzależnionych od substancji psychoaktywnych, albo pozostających pod ich działaniem, wydanych przez biegłych psychiatrów z sześciu ośrodków psychiatrycznych oraz porównanie ich z praktyką orzeczniczą biegłych z Instytutu Psychiatrii i Neurologii.
Metoda. Używając specjalnie opracowanego kwestionariusza przebadano 50 opinii sądowo-psychiatrycznych pochodzących spoza Warszawy: 21 po obserwacjach i 29 po badaniach ambulatoryjnych wydanych w latach 1992-2002przez psychiatrów z sześciu wybranych losowo ośrodków psychiatrycznych (Bolesławiec, Cibórz, Choroszcz, Międzyrzecz, Toruń, Świecie). Analizowano: wiek, płeć, rozpoznanie psychiatryczne, rodzaj i liczbę dokonanych przestępstw, rodzaj i liczbę przyjmowanych substancji odurzających oraz poczytalność sprawców w czasie dokonywania przestępstw.
Wyniki. Tylko dwie opinie dotyczyły kobiet. U 38 sprawców rozpoznano uzależnienie, u 12 nadużywanie substancji psychoaktywnych, a u 8 osób rozpoznano również uzależnienie od alkoholu. Większość sprawców przyjmowała więcej niż jedną substancję psychoaktywną. Najczęściej przyjmowanymi były substancje pobudzające i opiaty, rzadziej kanabinole i leki uspokajające, zdecydowanie rzadko halucy-nogeny i lotne rozpuszczalniki. U 31 opiniowanych stwierdzono zaburzenia osobowości - głównie osobowość dyssocjalną, a u 2 organiczne zaburzenia osobowości. Większość sprawców tempore criminis była pod działaniem substancji psychoaktywnych, jednak u 34 biegli nie znaleźli przesłanek do orzeczenia zniesienia lub znacznego ograniczenia poczytalności. U 3 sprawców stwierdzono w czasie czynu niepoczytalność z powodu zaburzeń psychotycznych - art. 31 § 1 kk, lecz wnioskowano o zastosowanie art. 31 § 3 kk. U 3 sprawców biegli stwierdzili poczytalność ograniczoną w stopniu znacznym. Większość (55%) stanowiły czyny przeciwko mieniu, 17% przeciwko ustawie o zwalczaniu narkomanii, 15% przeciwko rodzinie, a jedynie 13% przeciwko zdrowiu i życiu.
Wnioski. Niezależnie od ośrodka psychiatrycznego, panuje zgodność, że przy opiniowaniu sprawców czynów karalnych popełnionych pod działaniem środków psychoaktywnych lub w stanie uzależnienia, nie ma podstaw do orzekania niepoczytalności, z wyjątkiem zaburzeń psychotycznych, chyba że ich wystąpienie mogli przewidzieć. Wnioskowanie poczytalności ograniczonej jest uzasadnione, jeśli sprawca miał bardzo nasilone objawy zespołu abstynencyjnego lub gdy stwierdzono u niego zmiany organiczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Przy opiniowaniu osób uzależnionych biegli powinni wypowiadać się co do konieczności leczenia sprawcy w oddziale odwykowym zakładu karnego, nawet wtedy gdy sąd nie postawił im takiego pytania.