Streszczenie
Cel. W ostatnich latach podjęto na świecie i w Europie szereg inicjatyw zmierzających do poprawy społecznego wizerunku i pozycji osób cierpiących z powodu chorób psychicznych - programy modernizacji opieki psychiatrycznej, promocji zdrowia psychicznego, rewindykacji praw, umacniania pozycji (empowerment), a także przeciwdziałania stygmatyzacji, wykluczaniu i nierównemu traktowaniu osób z doświadczeniem takiej choroby. Celem tego badania była ocena aktualnych wyobrażeń społeczeństwa polskiego na ten temat.
Metoda. Sondaż opinii reprezentatywnej, losowej próby dorosłych mieszkańców Polski (N=1037 osób) zrealizowano w czerwcu 2005 r. za pomocą sieci ankieterów Centrum Badania Opinii Społecznej, w ramach comiesięcznego badania „Aktualne problemy i wydarzenia".
Wyniki. Większość respondentów (60%) odnotowuje w swoim otoczeniu głównie pejoratywne określenia osób chorych psychicznie, tylko jedna trzecia zaś (34%) - określenia neutralne, opisowe. Szansę powrotu do zdrowia daje chorym psychicznie nieco ponad połowa badanych (58%), natomiast 31% wyraża przeciwną opinię. Za typowe objawy choroby psychicznej częściej (41-45%) uważane są zachowania niezrozumiałe niż napastliwe lub agresywne (22-25%) Bezpośredni kontakt z osobą psychicznie chorą wywołuje u ludzi zdrowych najczęściej reakcje typu współczucia (57%), zakłopotania (52%), bezradności (38%), strachu (37%) lub litości (34%). Jednak zdecydowana większość Polaków (76%) uważa, że choroby psychiczne należy ukrywać jako przynoszące wstyd. Społeczny dystans wobec chorych psychicznie wyrażany sprzeciwem wobec pełnienia przez nich różnych ról społecznych wiąże się z poziomem odpowiedzialności i zaufania wymaganym dla tej roli - większe wymagania wiążą się z większym sprzeciwem wobec powierzania ich osobom które chorowały psychicznie. Dominuje przekonanie, że chorzy psychicznie są traktowani gorzej niż inni obywatele, przede wszystkim w zakresie prawa do pracy (83%), poszanowania godności osobistej (67%), ochrony majątku (61%), a w mniejszym stopniu - do sprawiedliwego sądu (42%). Bardziej podzielona jest opinia na temat nierówności w dostępie do opieki społecznej (42%) i opieki zdrowotnej(34%o).
Wnioski. W opinii społecznej przeważa dość pesymistyczny i niechętny stereotyp choroby psychicznej o wyraźnym wydźwięku stygma-tyzującymi i wykluczającym. Za typowe zachowania chorobowe uważane są częściej zachowania niezrozumiałe i niedostosowane niż napastliwe, a za typowe reakcje w wobec osób chorych - raczej poczucie bezradności niż czynna niechęć. Poziom dystansu społecznego wobec chorych wskazuje na jego związek z brakiem zaufania do ich społecznej odpowiedzialności. Panuje znaczna zgodność opinii o nierównym, dyskryminującym traktowaniu chorych psychicznie w wielu ważnych dziedzinach życia.