Archiwum 1992–2013

Cel. Ukazanie współczesnego stanu wiedzy o interakcjach układu odpornościowego z neuroendokrynnym.

Poglądy. Na poziomie komórkowym i molekularnym, wzajemne interakcje tych układów homeostatycznych opierają się na wspólnocie receptorów i ich ligandów: cytokin (włączając tu endogenne opioidy), hormonów i neuroprzekaźników. Przedstawiono tu istotę funkcjonowania odporności wrodzonej (z udziałem fagocytów) i nabytej odporności adaptacyjnej (z udziałem limfocytów). Reakcji układu odpornościowego na stymulację antygenową towarzyszy aktywacja osi stresu (podwzgórze-przysadka-nadnercza), sympatycznego układu nerwowego i układu endogennych opioidów. Z drugiej strony, stresogenne czynniki fizyczne i psychiczne modyfikują reakcje odpornościowe, powodując - w zależności od licznych czynników dodatkowych – wzmocnienie lub osłabienie ich elementów składowych.

Cel. Przedstawiono najważniejsze dane dotyczące znaczenia zmian w zakresie układu odpornościowego w patogenezie i leczeniu schizofrenii i depresji.

Poglądy. Rola układu odpornościowego w patogenezie schizofrenii dotyczy trzech aspektów: udziału procesu autoimmunizacyjnego, zaburzeń regulacji cytokin oraz roli patogenetycznej zakażeń wirusowych. Badania wykonane u chorych na depresję w latach osiemdziesiątych wskazują na cechy osłabienia aktywności układu odpornościowego, zwłaszcza w zakresie odporności komórkowej, natomiast badania wykonane w latach dziewięćdziesiątych wskazują na istnienie u tych chorych cech patologicznej aktywacji immunologicznej, gdzie główna rola przypada prawdopodobnie zaburzeniom układu cytokin, zwłaszcza tzw. cytokin o działaniu prozapalnym. Badania zarówno eksperymentalne, jak i kliniczne wskazują na przeciwwirusowe i immunomodulacyjne działanie soli litu. W artykule przedstawiono również niektóre dane dotyczące aspektów neuroimmunologicznych działania leków neuroleptycznych i przeciwdepresyjnych oraz możliwości terapeutycznego działania w schizofrenii i depresji poprzez wpływ na układ odpornościowy.

Cel. Przegląd aktualnej wiedzy o powiązaniach funkcjonalnych szyszynki z układem odpornościowym, ze zwróceniem uwagi na badania, dotyczące efektów immunomodulacyjnych melatoniny u ludzi.

Poglądy. Szyszynka jest gruczołem neuroendokrynowym kręgowców, przetwarzającym informacje o warunkach świetlnych otoczenia na biochemiczny sygnał, zrozumiały dla wszystkich komórek organizmu. Sygnałem tym jest melatonina, wydzielana do krwi w rytmie dobowym o wysokich stężeniach w ciemności a niskich podczas dnia. Taki rytm dobowy melatoniny występuje u wszystkich zwierząt, bez względu na ich dobowy wzorzec aktywności ruchowej. Melatonina uczestniczy w regulacji większości procesów, przebiegających rytmicznie oraz podlegających zmianom sezonowym. Jest więc głównym synchronizatorem endogennego zegara a kontroluje takie procesy jak rozród zwierząt rozmnażających się sezonowo, ich procesy odpornościowe, temperaturę ciała oraz sen i czuwanie u ludzi i wiele innych. Będąc bardzo aktywnym zmiataczem wolnych rodników melatonina stanowi istotną ochronę organizmu przed stresem oksydacyjnym, działa też immunomodulacyjne. Funkcję tę może spełniać bezpośrednio, wpływając na komórki odpornościowe, posiadające receptory melatoniny a także za pośrednictwem innych hormonów, których poziom i rytm dobowy są modulowane przez melatoninę. Z kolei sygnały wysyłane przez pobudzony układ odpornościowy wpływają na funkcjonowanie szyszynki, zamykając w ten sposób pętlę regulacyjną, włączającą ten gruczoł do systemu utrzymującego homeostazę organizmu a złożonego z układów nerwowego, endokrynowego i odpornościowego.

Cel. Przedstawienie roli immunoaktywacji towarzyszącej procesom zapalnym i neurodegeneracyjnym w powstawaniu objawów depresji.

Poglądy. U osób chorych na depresję, u których wykluczono współistnienie procesu zapalnego o znanej etiologii, stwierdzono podwyższony poziom cytokin prozapalnych i innych markerów stanu zapalnego. Z drugiej strony obserwuje się zwiększoną zapadalność na depresję osób charakteryzujących się podwyższonym poziomem cytokin prozapalnych powstających w wyniku toczącego się procesu zapalnego (np. reumatoidalnego zapalenia stawów, połogu itd.). Stres psychologiczny prowadzi do wzrostu poziomu cytokin prozapalnych a równocześnie może sprzyjać wystąpieniu objawów depresji. Immunoterapia z zastosowaniem cytokin prozapalnych pewnych chorób nowotworowych i chronicznego zapalenia wątroby typu C prowadzi do powstania stanów depresyjnych. Podanie cytokin prozapalnych lub ich induktora, lipopolisacharydu, zwierzętom doświadczalnym prowadzi do powstania stanu przypominającego depresję. Metodami obrazowania pracy mózgu stwierdzono identyczne zmiany w pracy mózgu u osób chorych na depresję i poddanych cytokinowej immunoterapii. Leki przeciwdepresyjne znoszą stany depresyjne wyzwalane podawaniem cytokin, blokują też syntezę cytokin prozapalnych in vitro. Potwierdza to w pewien sposób rolę cytokin w powstawaniu depresji i sugeruje, że terapeutyczna efektywność leków może być związana z ich immunosupresyjnym działaniem.

Cel. Praca stanowi przegląd chorób układu nerwowego, których wystąpienie i przebieg są związane z procesami immunologicznymi. Poglądy. Przez długi czas ośrodkowy układ nerwowy (OUN) był uważany za immunologicznie pasywny. Wśród przyczyn immunologicznej pasywności OUN wymieniano: obecność bariery krew-mózg (BKM), brak drenażu limfatycznego, brak komórek dendrytycznych zdolnych do prezentacji antygenu, niską ekspresję antygenów głównego układu zgodności tkankowej (MHC), krótki czas przeżycia komórek układu odpornościowego, które przedostają się do OUN. Jednakże zgromadzono dowody sugerujące, że stan immunologicznej pasywności OUN nie jest absolutny: a) możliwa jest dyfuzja płynu śródmiąższowego z mózgu do węzłów chłonnych i krążenia obwodowego, b) aktywowane limfocyty T i B mogą przekraczać przez BKM, c) rozpuszczalne cząsteczki immunomodulacyjne (przeciwciała, cytokiny) mogą przedostawać się do OUH, d) w odpowiedzi na różne bodźce dochodzi do wzrostu ekspresji antygenów MHC klasy I i II na komórkach mikrogleju i astrocytach, e) komórki OUN są zdolne do produkcji cytokin.

Wnioski. Istnieje coraz więcej danych potwierdzających rolę odpowiedzi immunologicznej w patogenezie i przebiegu klinicznym wielu stanów patologicznych układu nerwowego m.in.: polineuropatii, chorób demielinizacyjnych, chorób nerwowo-mięśniowych, zespołów paraneoplastycznych.

Cel. Przedstawienie roli procesów zapalnych w patogenezie chorób neurodegeneracyjnych.

Poglądy. Aktywacja mikrogleju, napływ limfocytów T podobnie jak podwyższenie ekspresji białek dopełniacza i pro-zapalnych cytokin towarzyszy uszkodzeniu komórek nerwowych w przebiegu urazów, niedokrwienia, choroby Alzheimera, Parkinsona i stwardnienia bocznego zanikowego. Rola indukowanego w ośrodkowym układzie nerwowym (oun) zapalenia nie jest do końca jasna. Istnieją dane wykazujące, że hamowanie rozwoju reakcji zapalnej zmniejsza uszkodzenie komórek nerwowych, jak również, wręcz przeciwnie, że nasila postęp degeneracji lub hamuje regenerację. Szczególną rolę w regulacji reakcji zapalnej w oun przypisuje się komórkom układu immunologicznego, głównie autoreaktywnym limfocytom T CD4+. Pobudzone limfocyty T mają zdolność do gromadzenia się w miejscach uszkodzenia w ośrodkowym układzie nerwowym, niezależnie od czynnika uszkadzającego. Tam, o ile napotkają odpowiedni antygen, podlegają dalszej swoistej aktywacji. Wykazano, że takie limfocyty, oprócz wielu innych cytokin wydzielają czynniki neurotroficzne (BDNF, NGF). Dodatkowo, cytokiny pro-zapalne (np. TNF α) mogą działać protekcyjnie w stosunku do komórek nerwowych. Limfocyty T mogą, więc pełnić funkcje ochronne oraz pobudzać procesy regeneracji. W warunkach chorobowych działanie ochronne własnych limfocytów T jest jednak niedostateczne, być może z powodu mechanizmów regulujących odpowiedź immunologiczną. Obecnie próbuje się w modelach doświadczalnych neurodegeneracji wspomóc własną odpowiedź autoimmunologiczną np. poprzez szczepionki zawierające białka mieliny lub poprzez podawanie z zewnątrz pobudzonych limfocytów T.