Archiwum 1992–2013

Artykuł omawia zadania i kompetencje biegłych psychiatrów przy sporządzaniu opinii sądowo-psychiatrycznej w postępowaniu karnym, materiały stanowiące podstawę jej wydania, jej formę, treść i rodzaj formułowanych ocen (kategoryczne, prawdopodobne, alternatywne). Zwraca również uwagę na najczęściej powtarzające się błędy przy sporządzaniu opinii.

W omawianym artykule autor zwraca uwagę na niektóre przyczyny relatywizmu w opiniach psychologicznych. Za takie uważa nadmierną tendencję do statystycznej interpretacji wyników badań testowych, a także błędy wynikające ze stosowania różnych technik i metod psychologicznych operujących niejednolitą terminologią. Za błąd uważa również zbytnie eksponowanie tzw. "organiki" (wyniki badań testów organicznych, EEG, TC) – jako istotnie determinujących zachowanie. Zdaniem autora więcej informacji w wyjaśnianiu ludzkiego zachowania zabronionego wnosi analiza procesu motywacyjnego, a szczególnie tych jego funkcji, które tworzą normy społeczne i sieć wartości – głównie o charakterze uniwersalnym. Zrozumienie norm społecznych i istoty więzi międzyludzkich nie może opierać się na wynikach badań psychologicznych. Analizując motywacje ludzkiego zachowania psycholog winien uwzględnić szeroko rozumianą problematykę człowieka, czerpiąc z doświadczeń innych nauk, jak m.in. etyki, religii, antropologii, a szczególnie śledzić, jakie piętno na zachowanie ludzkie wywierają współczesna kultura, styl życia, transformacje ustrojowe i jaka jest ich recepcja we współczesnym pokoleniu.

Autor proponuje dyskusję nad podstawowymi pojęciami i procedurami orzecznictwa sądowo-psychiatrycznego, z punktu widzenia idei demokratycznego państwa rządzącego się prawem. Redakcja zdaje sobie sprawę z kontrowersyjności wielu proponowanych tu ujęć i propozycji. Jednakowoż, dyskutowanie spraw pozornie oczywistych nieraz już w historii dowiodło swej przydatności. Może tak być i w tym przypadku. Dla takiej dyskusji łamy „Postępów" będą otwarte. (red.)

Polskie prawo karne przewiduje, że szesnastoletni sprawcy poważnych przestępstw i siedemnastoletni sprawcy występków mogą, w zależności od decyzji sądu, odpowiadać wg przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich lub kodeksu karnego. Wydawane na podstawie tych aktów normatywnych ekspertyzy psychiatryczne i psychologiczno-pedagogiczne różnią się wyraźnie co do celu i zakresu oraz wymagają odmiennego przygotowania zawodowego biegłych. W przypadku sprawców szesnastoletnich i siedemnastoletnich zachodzi konieczność sporządzenia obu rodzajów opinii, gdyż dopiero łącznie mogą one dostarczyć sądowi potrzebnych informacji. Autorzy zauważają, że przy obecnym stanie organizacyjnym każda z nich powinna być wydana przez inny zespół biegłych, przy czym ocena psychologiczno-pedagogiczna winna poprzedzać opinię sądowo-psychiatryczną. Zdaniem autorów, w obu tych opiniach, biegli powinni też podjąć najistotniejszy z punktu widzenia art. 9 § 2 i 3 kk problem, a mianowicie, czy poziom dojrzałości psychicznej i społecznej sprawcy jest wystarczający do ponoszenia odpowiedzialności karnej, czy też należy zastosować wobec niego środki wychowawcze lub poprawcze.

Autorki wskazują na trudności sprawiane w szpitalu psychiatrycznym przez internowanych o poczytalności ograniczonej, będących wobec prawa przestępcami i ilustrują przykładami ich niebezpieczne zachowania po otrzymaniu postanowienia sądu o zwolnieniu ze szpitala, a przed skierowaniem do zakładu karnego celem odbycia kary pozbawienia wolności.

Autor ocenia i omawia 20 opinii sądowo-psychiatrycznych wydanych w sprawach szesnastoletnich sprawców zbrodni. Szesnastoletni sprawcy poważnych przestępstw, zgodnie z polskim prawem, odpowiadać mogą na podstawie dwóch odmiennych aktów normatywnych, tj. ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich lub kodeksu karnego. Sytuacja taka przyczynia się do powstawania komplikacji i nieprawidłowości w zakresie opiniowania. Celem pracy było wskazanie niektórych z tych nieprawidłowości. Autor, po dokonaniu oceny 20 opinii sądowo-psychiatrycznych dotyczących szesnastoletnich sprawców zbrodni, zwraca uwagę na zbyt długi czas oczekiwania na wydanie opinii, nieodpowiedni skład zespołów opiniujących, ograniczanie zakresu opinii jedynie do kwestii rutynowych dla opiniowania sprawców dorosłych oraz wydawanie opinii przed wcześniejszym poznaniem oceny psychologiczno-pedagogicznej. Zwrócono również uwagę na kontrowersyjne postępowanie sądów, które nie określają zakresu opinii.

Badaniem objęto 850 pacjentów, tj. 98% osób wobec których stosowano w szpitalach psychiatrycznych w Polsce, w roku 1994, środek zabezpieczający. Celem badania była charakterystyka tej populacji. Stwierdzono, że grupa ta jest mniej liczna niż w latach poprzednich (60-tych i 70-tych) oraz relatywnie mniejsza niż w niektórych innych krajach europejskich (Niemcy, Wielka Brytania). Badanych charakteryzuje, w porównaniu z pozostałymi pacjentami szpitali psychiatrycznych, duże nasilenie niekorzystnych cech kliniczno-psychopatologicznych (m.in. bardzo duży udział osób głęboko zaburzonych psychicznie, wielokrotne uprzednie hospitalizacje, bardzo długi czas detencji w szpitalu). Przejawiają oni także cechy świadczące o znacznej dezadaptacji społecznej (samotność, brak wykształcenia, bierność zawodowa, naruszanie podstawowych norm prawnych).

Pochodne benzodiazepiny są najpopularniejszymi lekami anksjolitycznymi. Do najpoważniejszych wad tej grupy leków należy działanie amnestyczne, stopniowy rozwój tolerancji wobec ich efektów psychotropowych oraz powstanie uzależnienia. Tematem tej pracy jest analiza mechanizmów ośrodkowych odpowiedzialnych za zjawiska tolerancji i uzależnienia. Na podstawie przeglądu wyników badali biochemicznych, elektrofizjologicznych i behawioralnych na zwierzętach, autor sugeruje, że przyczyną obu zjawisk może być stopniowy rozwój niedoczynności ośrodkowego układu GABA-ergicznego, związanego z receptorami GABA-A. Na poziomie komórkowym proces ten przejawia się osłabieniem siły prądu chlorkowego uruchamianego przez receptor GABA-A, skutkującym słabszym hamowaniem struktur limbicznych odpowiedzialnych za pośrednictwo w procesach emocjonalnych. W świetle takiej koncepcji rozwoju tolerancji na działanie benzodiazepin, korzystnie przedstawia się grupa częściowych agonistów receptora benzodiazepinowego (bretazenil, imidazenil) oraz selektywnych agonistów receptora benzodiazepinowego 1, tj. omega-1 (alpidem, zolpidem). Wymienione grupy leków, z powodu słabszego pobudzania receptora GABA-A lub działania tylko na pewną frakcję tego typu receptorowego, nie doprowadzają do nadmiernego przeregulowania systemu GABA-ergicznego, pozostawiając miejsce na oddziaływanie endogennego neuroprzekaźnika – kwasu gammaaminomasłowego. Stan taki skutkuje słabszym rozwojem tolerancji.

Przedstawiono najważniejsze zagadnienia kliniczne związane z uzależnieniem od benzodiazepin. Omówiono ich potencjał uzależniający, typy zespołów następujących po przerwaniu ich podawania, symptomatologię zespołów abstynencyjnych. W skazano też na znaczenie epidemiologiczne tego uzależnienia. (red.)

Celem pracy było określenie użyteczności oznaczania β-heksozoaminidazy do monitorowania abstynencji u osób uzależnionych od alkoholu. W grupie 18 pacjentów leczonych przy pomocy fluwoksaminy oznaczano aktywność β-heksozoaminidazy w surowicy i w moczu. Stwierdzono, że: (1) aktywność β-heksozoaminidazy zarówno w surowicy, jak i w moczu była podwyższona w okresie tygodnia, a czasami do 2 tygodni po piciu alkoholu, (2) dynamika normalizacji aktywności enzymatycznej była wyraźniejsza w badaniu moczu, (3) oznaczanie aktywności β-heksozoaminidazy w moczu może być bardziej użyteczne niż jej oznaczanie w surowicy, ponieważ jest metodą nieinwazyjną i daje mniej wyników fałszywie pozytywnych.

Życie Bolesława Ałapina (1913-1985), jednej z barwniejszych postaci warszawskiego środowiska psychiatrycznego okresu powojennego, obrazuje koleje losu Polaków żydowskiego pochodzenia. Jest ono wyrazem zwycięstwa pragnienia samorealizacji nad śmiercią, optymizmu nad pesymizmem okrucieństw wojny, ale zarazem potwierdzeniem faktu, że następujące po sobie doświadczenia shoah i stalinizmu czyniły niekiedy człowieka bezbronnym wobec roztaczanych przez komunizm miraży lepszego i sprawiedliwszego jutra.