Archiwum 1992–2013

Cel. Zaznajomienie czytelnika z historią i definicjami zespołu wypalenia. Przedstawienie aktualnych poglądów dotyczących modeli teoretycznych, dynamiki i struktury oraz metod pomiaru i częstości występowania tego zjawiska.

Poglądy. Grupy zawodowe zajmujące się profesjonalnym pomaganiem drugiemu człowiekowi, w którym narzędziem pracy są umiejętności społeczne - tzw. służby społeczne - narażone są na występowanie stresu zawodowego i objawów zespołu wypalenia. Zespół ten przejawia się emocjonalnym wyczerpaniem, przedmiotowym traktowaniem partnerów interakcji zawodowej oraz tendencją do negatywnego oceniania własnej pracy, umiejętności i dokonań zawodowych.

Wnioski. Poza walorem poznawczym zainteresowanie się zagadnieniem zespołu wypalenia ma zwrócić uwagę na jego skutki dla jednostki, instytucji zatrudniającej i społeczeństwa oraz wskazać możliwości jego zapobiegania.

Cel. W artykule przedstawiono wypalenie zawodowe jako problem egzystencjalny na podstawie przemyśleń dwóch wybitnych humanistów -filozofa i psychiatry.

Poglądy. Ksiądz profesor Józef Tischner w swych filozoficznych analizach zajmował się człowiekiem, jego lękami i bólem, sprawą ludzkiej nadziei, wolności i godności - w spotkaniu podmiotu z drugim człowiekiem. Profesor Antoni Kępiński, jego serdeczny przyjaciel był „mistrzem opisu ludzkiego doświadczenia". Zwrócono uwagę na „zagubienie się w relacji z samym sobą i ze światem", „utratę nadziei i zamknięcie się w lęku".

Cel. W artykule przedstawiono metafizyczną perspektywę rozumienia przyczyn wypalenia zawodowego, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji podmiotowości.

Poglądy. Trzeci element bytu przyjęto nazywać transcendencją - czymś, co przekracza, co wychodzi poza. Wedle filozofii transcendencja nie jest ani dziedziną Boga, ani dziedziną pojedynczego, zorientowanego na swoje potrzeby i cele człowieka. Jedyne, czego człowiek może być pewny, to tego, że „ja istnieję, ale też tego, że istnieje coś, co mną nie jest". Z punktu widzenia metafizyki możliwe jest dokonanie wyboru polegającego na wzajemnym uznaniu podmiotowości, wzajemnym uznaniu przez ja i nie-ja, że są one wobec siebie nawzajem wartościami równorzędnymi, a zarazem czymś więcej, niż tylko przedmiotami do wykorzystania.

Cel. Na podstawie aktualnego piśmiennictwa oraz uzyskanych wyników badań przedstawiono przegląd różnorodnych czynników sprzyjających agresji pacjentów, a także form, jakie ona przybiera.

Poglądy. Wieloczynnikowe uwarunkowania zachowań agresywnych pacjentów psychiatrycznych od wielu lat stanowią przedmiot szerokiego zainteresowania badaczy i klinicystów. Agresja - słowna i fizyczna, jako nadużycie praw człowieka i praw pracownika oraz narażenie na nią uważane są za jedne z najpoważniejszych czynników zmieniających miejsce pracy w niezdrowe i odpychające. Agresja w psychiatrii wzbudza wiele kontrowersji, gdyż coraz częściej podkreśla się, że poza zagrożeniem ze strony niektórych pacjentów winę ponoszą błędy organizacyjne. Z drugiej strony agresję doświadczaną w psychiatrii uważa się za swoistego rodzaju „koszty tej pracy", podkreślając, że „tak już jest". Omówiono natychmiastowe lub odległe jej skutki dla pracowników psychiatrycznej opieki zdrowotnej.

Wnioski. Zagadnienie „wyzwalania" agresji w warunkach lecznictwa psychiatrycznego wymaga bacznej uwagi.

Cel. Przedstawiono modelowe ujęcie wypalenia zawodowego przydatne w tworzeniu programów przeciwdziałania temu zjawisku.

Poglądy. W zawodach usług społecznych, gdzie jakość interakcji zawodowej z klientem, pacjentem, uczniem itp. decyduje o poziomie profesjonalnej pomocy, ten właśnie aspekt decyduje równocześnie o wysokim obciążeniu wymaganiami roli zawodowej. Stres zawodowy, stres pracy i stres specyficznej interakcji mogą spowodować zjawiska wypalenia. Pomaganie męczy i bywa, że wypala, czyli powoduje z czasem u niektórych ludzi zespół objawów, na który składa się psychofizyczne i emocjonalne wyczerpanie, dystansowanie się aż do depersonalizacji i cynizmu oraz obniżenie satysfakcji i poczucia dokonań zawodowych. Zespół ten można też nazwać zespołem błędnej adaptacji do stresu zawodowego, w sytuacji braku kompetencji radzenia sobie z obciążeniami i braku zasobów organizacyjnych, społecznych. W modelu poznawczo-kompetencyjnym wypalenia zawodowego akcentuje się ocenę obciążenia stresem, przeżywanie obciążeń i subiektywną ocenę własnych zasobów radzenia sobie z wymaganiami zawodowymi. Z badań wiadomo, że to właśnie poczucie braku tych kompetencji jest ogniwem kluczowym dla wypalenia. Oddziaływania podnoszące świadomość istnienia tego ryzyka zawodowego nie wpływają same przez się na obniżenie zagrożeń wypaleniem.

Wnioski. Najważniejsza jest praca nad świadomością motywów i celów zawodowych, praca nad rozwojem kompetencji zawodowych i zaradczych oraz tworzenie przekonania, że zagrożeniu wypaleniem można przeciwdziałać w pierwszych etapach jego rozwoju. W dobie szczególnych trudności systemowych bardzo istotną rolę odgrywa też pomoc w doskonaleniu systemu i organizacji pracy w tych zawodach.

Cel. Zbadanie dynamiki hospitalizacji zaburzeń afektywnych w poszczególnych frakcjach społeczno-demograficznych.

Metoda. Analizowano różnice między rokiem 1997 i 2001 w hospitalizacji ogółu pacjentów i pierwszorazowych z poszczególnymi kategoriami rozpoznań zaburzeń afektywnych. Uwzględniono trzy zmienne niezależne: wiek, płeć i miejsce zamieszkania (wieś/miasto). Przyjętą do porównań jednostką był wskaźnik, określony liczbą pacjentów na 100 tys. ludności ogółem oraz ludności o analizowanych cechach.

Wyniki. W latach 1997-2001 częstość hospitalizacji wzrosła o 39%, podobna dynamika charakteryzuje częstość pierwszych przyjęć. Najczęstszą przyczyną hospitalizacji były zaburzenia depresyjne nawracające i epizody depresyjne. Najwyższe wskaźniki hospitalizacji występują u osób w wieku 45-54 lat. Kobiety są hospitalizowane dwukrotnie częściej niż mężczyźni. Mieszkańcy miast są częściej leczeni niż mieszkańcy wsi, różnica ta nie występuje w klasie wieku 45-54 lat. W ciągu 5 lat najwyższa dynamika wzrostu wystąpiła u osób w wieku 45-54 lat, wyższa wśród kobiet niż mężczyzn, wyższa wśród mieszkańców miast niż wsi.

Wnioski. W największym stopniu wzrosła hospitalizacja z powodu epizodów depresyjnych i zaburzeń nawracających, zwłaszcza ich postaci ciężkich.

Cel. Ocena szybkości działania leków przeciwdepresyjnych mierzona ich wpływem na procesy poznawcze oraz objawy kliniczne zespołu depresyjnego.

Metoda. Zbadano 43 osoby z rozpoznaniem zespołu depresyjnego w przebiegu choroby afektywnej w toku leczenia lekiem prze-ciwdepresyjnym. Wszystkim chorym wykonano testy psychologiczne z Wiedeńskiej Baterii Testów (test reakcji prostej, test wyboru, czujności i test Persev) oraz wykonano pomiary stanu klinicznego skalą MADRS. W grupie wyodrębniono 8 osób, które pozytywnie zareagowały na leczenie w dniu 28 leczenia oraz podgrupy leczone lekami przeciwdepresyjnymi I i II generacji.

Wyniki. Nie stwierdzono istotnej poprawy procesów poznawczych w toku farmakoterapii depresji w kolejnych badaniach między dniem 0 a 28 stosowanej farmakoterapii. Nie stwierdzono, aby istotnej redukcji objawów depresji mierzonej kwestionariuszami MADRS towarzyszyła istotna poprawa w zakresie procesów poznawczych oceniana testami z Wiedeńskiej Baterii Testów. Zmiany w zakresie funkcji poznawczych nie są wczesnym predyktorem skuteczności farmakoterapii. Stwierdzono, że w dniu 21 leczenia wyniki w skali MADRS ujemnie korelują z wynikami testów czasu reakcji w grupie osób, u których stwierdzono w dniu 28 leczenia istotną poprawę stanu klinicznego. Brak poprawy w pierwszych trzech tygodniach leczenia (mierzonej wynikami MADRS) nie oznacza braku poprawy w dniu 28 leczenia.

Wnioski. Testy psychologiczne zastosowane do oceny ustępowania zaburzeń procesów poznawczych w toku farmakoterapii depresji w pierwszych czterech tygodniach leczenia okazały się mało czułe. Nie stwierdzono odmiennego wpływu na procesy poznawcze klasycznych leków przeciwdepresyjnych i leków nowej generacji.

Cel. Celem pracy było sprawdzenie związku obrazu własnego ciała z seksualnością kobiet z zaburzeniami odżywiania się.

Metoda. Zbadano 100 kobiet z czego 50 kobiet z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego oraz 50 kobiet z rozpoznaniem żarłoczności psychicznej leczonych w Klinice Nerwic w Warszawie, w Klinice Nerwic i Ośrodku Leczenia Nerwic w Krakowie oraz w Ośrodku Leczenia Zaburzeń Odżywiania w Gliwicach. Do oceny seksualności i obrazu własnego ciała zastosowano „Inwentarz seksuologiczny" (HRK) i „Kwestionariusz seksuologiczny" (KSK). Zastosowano też „Inwentarz zaburzeń odżywiania się (EDI) i kwestionariusz kliniczny dotyczący zaburzeń odżywiania.

Wyniki. Kobiety z anoreksją częściej niż kobiety z bulimią oceniały swoje ciało jako całkowicie nieatrakcyjne. Korelacje zmiennej obrazu własnego ciała ze zmiennymi określającymi różne przejawy seksualności uwidoczniły następujące związki: kobiety z anoreksją, które nie akceptowały swojego ciała, rzadziej miewały sny erotyczne, w późniejszym wieku zaczynały interesować się płcią odmienną, później zakochiwały się i decydowały na pierwszy pocałunek, rzadziej podejmowały kontakty seksualne, częściej też dostrzegały negatywne strony swojej seksualności. Natomiast kobiety z bulimią, które nie akceptowały swojego ciała miały mniejszą ilość związków z mężczyznami, rzadziej odczuwały potrzebę kontaktu seksualnego i miewały fantazje seksualne, częściej nie odczuwały podniecenia podejmując kontakty seksualne, zaś po stosunku odczuwały napięcie lub złość na partnera.

Wnioski. (1) Negatywny obraz własnego ciała u kobiet z anoreksją w większym stopniu wpływał hamująco na przejawy ich seksualności niż u kobiet z bulimią. (2) Negatywna ocena własnego ciała powodowała u kobiet z anoreksją negowanie własnej seksualności a u kobiet z bulimią osłabienie ich popędu seksualnego.

Cel. Wyniki badań, w których oceniano poziomy peptydów Aß w osoczu chorych z chorobą Alzheimera (ch.A.) są sprzeczne. Wzrost stężeń Aß raportowano konsekwentnie wyłącznie w grupie chorych z mutacjami w genach dla ßAPP i presenilin. W grupie chorych ze sporadyczną postacią ch.A. niektórzy badacze obserwowali wzrost stężeń Aß_1-42, inni nie stwierdzali różnic w porównaniu z grupą kontrolną. Badania wskazują ponadto, że podwyższone poziomy Aß mogą być wykryte na wiele lat przed pojawieniem się objawów klinicznych ch.A.; nie były one jednak dotąd oceniane u chorych z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (ł.z.p.).

Metoda. Oznaczono jednorazowo poziomy peptydów Aß_1-–40 i Aß_1-–42 u 54 chorych z ch.A., 39 osób z amnestyczną postacią ł.z.p. i 35 z grupy kontrolnej bez zaburzeń poznawczych; zastosowano komercyjnie dostępny test z wykorzystaniem kolorymetrycznej metody „sandwich" ELISA (BioSource Intl, Inc).

Wyniki. Średnie stężenia Aß_1-42 były istotnie wyższe w porównaniu do zarówno chorych z ch.A. (p<0,001), jak i grupy kontrolnej (p<0,001), podczas gdy nie stwierdzono różnic w stężeniach Aß_1-40. Nie obserwowano zależności między poziomami Aß a wiekiem ani nasileniem otępienia. Wskaźnik Aß_1-40|Aß_1-42 okazał się odróżniać grupę osób z ł.z.p. zarówno od chorych z ch.A., jak i od grupy kontrolnej przy wartości odcięcia <3,8 (analiza ROC).

Wnioski. Wprawdzie średnie poziomy peptydów Aß różnią się w badanych grupach, to jednak ich użyteczność jako markera diagnostycznego jest wątpliwa; obiecującym markerem może być wskaźnik AP_1-40|Aß_1-42. Badań podłużnych wymaga ocena wartości predykcyjnej podwyższonych poziomów Aß_1-42 w grupie osób z ł.z.p. dla „konwersji" do ch.A.

Cel. Analiza dostępnych danych na temat przemocy w związkach między kobietą a mężczyzną. Ukazanie rzeczywistego wizerunku, przyczyn i skutków problemu agresji międzypartnerskiej.

Poglądy. Przemoc w bliskich kontaktach występuje w każdej warstwie społecznej, szerokości geograficznej i wszystkich kręgach kulturowych. W anglojęzycznej literaturze przedmiotu określana jestjako intimate partner violence (przemoc w bliskich związkach). Sprawcami i ofiarami w równym stopniu bywają mężczyżni jak i kobiety. Kobiety znacznie częściej niż mężczyżni doświadczają przemocy fizycznej, której sprawcami są ich partnerzy i nierzadko są poddawane z ich strony systematycznym i długotrwałym prześladowaniom. Kobiety stosują wobec swych partnerów głównie przemoc werbalną w postaci wrzasków i wyzwisk, przemoc fizyczną jedynie w aktach samoobrony. Przekonanie, że mężczyżni są agresywni, a kobiety bezradne, nie odpowiada prawdzie. Trzeba jednak pamiętać, że konsekwencje przemocy doświadczonej przez kobiety są dotkliwsze - częściej doznają urazów fizycznych, korzystają z pomocy medycznej. Częściej zapadają na depresję i doświadczają problemów ze zdrowiem psychicznym.

Wnioski. Przemoc przyjmując różne formy jest narzędziem obu płci, jednakże częściej nadużywana bywa przez mężczyzn. Zjawisko stosowania przemocy przez kobiety nadal nie jest poznane i wymaga dalszych badań. Skuteczne stosowanie środków zaradczych pomoże zmniejszyć skalę problemu, a jednocześnie ujawni jego „zacienioną" i nie ujawnianą stronę.

Cel. W pracy scharakteryzowano problem napiętnowania społecznego chorych psychicznie.

Poglądy. Przedstawiono podstawowe założenia teoretyczne koncepcji stygmatyzacji, wywodzące się z rozważań Ervinga Goffmana oraz ich współczesne rozwinięcie. Położono nacisk na najbardziej wszechstronne ujęcie, autorstwa Linka i wsp., wg których stygmatyzacja ma miejsce wtedy, gdy współwystępują: etykietowanie, stereotypizacja, oddzielenie, reakcje emocjonalne, utrata statusu społecznego i dyskryminacja oraz władza jednej grupy społecznej nad inną. Omówiono podstawowe metody badania stygmatyzacji chorych psychicznie oraz jej skutki, a także rolę, jaką w tym procesie odgrywają media.

Wnioski. Choroba psychiczna należy do najsilniej społecznie wykluczających stygmatów. Napiętnowanie społeczne i dyskryminacja osób z zaburzeniami psychicznymi jest problemem uniwersalnym, a obecnie nabiera szczególnego znaczenia, gdyż utrudnia lub uniemożliwia realizację podstawowego postulatu współczesnej psychiatrii środowiskowej, jakim jest integracja społeczna chorych. Uwzględnienie tego społecznego kontekstu zaburzeń psychicznych jest niezbędne dla skutecznego ich leczenia.

Cel. Przedstawienie czynników neurodegeneracyjnych uczestniczących w patomechanizmie choroby Parkinsona. Omówienie roli neuroprotekcji oraz ocena właściwości antyapoptycznych rasagiliny na podstawie badań przedklinicznych.

Poglądy. Choroba Parkinsona jest jedną z najczęściej występujących schorzeń neurodegeneracyjnych. Uważa się, że w chorobie Parkinsona dominuje apoptyczny mechanizm śmierci neuronów, niezależnie od procesów będących przyczyną degeneracji. W procesie apoptozy dochodzi do spadku potencjału błony mitochondrialnej i otwarcia megakanału mitochondrialnego. W wyniku tych procesów zaburzona zostaje homeostaza jonów wapnia, dochodzi do wydzielania cytochromu C i aktywacji kaspazy 3, co w efekcie końcowym wywołuje śmierć komórki. Obecnie poszukuje się nowych leków, które hamowałyby procesy neurodegeneracyjne na poziomie molekularnym komórki. Rasagilina jest selektywnym, nieodwracalnym inhibitorem monoaminooksydazy typu BIIgeneracji. Liczne badania przedkliniczne sugerują, że lek ten oprócz hamowania enzymu MAO-B, charakteryzuje się właściwościami neuroprotekcyjnymi i antyapoptycznymi. Rasagilina wpływa na funkcje i ekspresję białek mitochondrialnych, regulując potencjał błony mitochondrialnej, co w efekcie końcowym zapobiega neurodegeneracji.

Wnioski. Badania przedkliniczne oraz wstępne badania kliniczne sugerują, że rasagilina jest skuteczna nie tylko w leczeniu objawowym choroby Parkinsona, ale wpływa również na patomechanizm rozwijającego się schorzenia.

Cel. W pracy przedstawiono przegląd wyników badań nad zmianami w metabolitach mózgowych w najczęstszych zespołach neurodegeneracyjnych: chorobie Alzheimera, otępieniu z ciałami Lewy 'ego, otępieniu czołowo-skroniowym, chorobie Huntingtona, chorobie Parkinsona.

Poglądy. We współczesnej medycynie, wśród dynamicznie rozwijających się technik badawczych, kluczowe znaczenie mają badania obrazowe. Obrazowanie z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego stało się wiodącym narzędziem badawczym. Jedną z metod obrazowania wykorzystujących rezonans magnetyczny jest spektroskopia rezonansu magnetycznego, istniejąca w kilku wariantach. Z użyciem najczęściej używanej spektroskopii protonowej możliwe jest badanie poziomu metabolitów mózgowych: N-acetyloaspara-ginianu, choliny i jej pochodnych, mioinozytolu, kreatyny i fosforanu kreatyny oraz kompleksu glutaminian-glutamina.

Cel. Próba odpowiedzi na pytanie, czy mają ze sobą coś wspólnego: choroba psychiczna, odurzenie narkotykowe, stan alkoholowy, sen, a także hipnoza.

Pogląd. Być może są to podobne stany tej samej świadomości.

Wnioski. W stanach tych mamy do czynienia z bardziej ogólnym przypadkiem działania mózgu, do opisania którego brakuje nam narzędzi. Można ich poszukiwać na gruncie matematyki i fizyki.