Archiwum 1992–2013

Cel. Retrospektywna ocena przebiegu depresji zimowej u pacjentów ambulatoryjnych leczonych przez okres przynajmniej 5 lat w Pracowni Fototerapii II Kliniki Psychiatrycznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii.

Metoda. Analiza danych z dokumentacji medycznej 53 pacjentów ze wstępnie rozpoznaną chorobą afektywną sezonową (depresją zimową) według kryteriów DSM-IV.

Wyniki. Po upływie 5 lat czysto sezonowy przebieg zaburzeń afektywnych występował nadal u 24 osób (47%), u 15 osób (27%) zaburzenia afektywne nie występowały przynajmniej w ciągu dwóch ostatnich lat, u 9 osób (17%) nadal występowały zaburzenia afektywne, zazwyczaj o większym nasileniu, ale nie miały one sezonowego przebiegu, natomiast u pięciu osób (9%) rozpoznawano zaburzenia osobowości.

Wnioski. Po upływie 5 lat od wstępnego rozpoznania sezonowy wzorzec występowania zaburzeń afektywnych spełniający kryteria DSM-IV utrzymywał się nadal u 47% badanych, a u 27'% obserwowano względnie trwałą remisję. Pod względem podstawowych zmiennych demograficznych, osoby, u których utrzymywał się sezonowy wzorzec zaburzeń nie różniły się istotnie od tych, u któryc h wzorzec uległ zmianie.

Cel. Zbadanie dynamiki hospitalizacji oraz zróżnicowania terytorialnego i jego przyczyn.

Metoda. Analizowano dynamikę hospitalizacji (rozpowszechnienie i zapadalność) w latach 1997-2002 w podgrupach płci, wieku i miejsca zamieszkania oraz w podgrupach diagnostycznych. W badaniu przyczyn zróżnicowania terytorialnego uwzględniono dwie grupy zmiennych niezależnych: dostępność łóżek oraz strukturę demograficzną populacji.

Wyniki. Hospitalizacja mężczyzn jest zjawiskiem marginalnym (27 osób rocznie), podobnie jak hospitalizacja kobiet powyżej 30 roku życia, dlatego też szczegółowe analizy objęły populację kobiet w wieku 11-29 lat. W ciągu 6 lat rozpowszechnienie hospitalizacji w tej grupie wzrosło o 152%, największy wzrost nastąpił w wieku 25-29 lat o (575%). Mieszkanki miast były częściej hospitalizowane niż mieszkanki wsi - na początku obserwacji 2,6, a na końcu obserwacji 1,8 razy częściej. Szczyt hospitalizacji przypada na wiek 17-19 lat, zarówno u chorych z anoreksją jak też z bulimią. W ciągu 6 lat hospitalizacja anoreksji wzrosła o 65%, a bulimii o 371%. Wskaźnik hospitalizacji jest bardzo zróżnicowany terytorialnie - w 2002 r. od 7 do 20 na 100 tys. mieszkańców. Struktura demograficzna województw nie wpływa na częstość hospitalizacji.

Wnioski. Charakterystyczna dla wielu krajów przewaga kobiet leczonych z powodu zaburzeń odżywiania jest w Polsce wyjątkowo wysoka. Chociaż mieszkanki miast trafiają do szpitala częściej niż mieszkanki wsi, dynamika wzrostu hospitalizacji jest wyższa w populacji kobiet wiejskich. Jest to zjawisko obserwowane w wielu krajach Europy i USA. Obecny model leczenia szpitalnego wydaje się mało efektywny w przypadku wielu chorych (ok. 1/4 pacjentek leczyła się na oddziałach psychiatrycznych ogólnych, a ok. 40% leczono krócej niż miesiąc). Częstość hospitalizacji jest bardzo zróżnicowana w poszczególnych województwach (w 2002 r. od 7,1 do 20,4 na 100 tys. mieszkańców). Terytorialne różnice hospitalizacji są w znacznym stopniu uwarunkowane dostępnością łóżek dla dzieci i młodzieży oraz dla chorych na nerwice.

Cel. Badania miały na celu analizę opinii sądowo-psychiatrycznych wydanych po obserwacjach i badaniach ambulatoryjnych sprawców nadużywających lub uzależnionych od substancji uzależniających, albo pozostających pod ich działaniem

Metoda. Używając specjalnie opracowanego kwestionariusza przebadano 36 opinii sądowo-psychiatrycznych po obserwacjach i 14 po badaniach ambulatoryjnych wydanych przez biegłych psychiatrów z IPiN w latach 1992-2002. Analizowano: wiek, płeć, rozpoznanie psychiatryczne, rodzaj i liczbę dokonanych przestępstw, rodzaju i liczbę przyjmowanych substancji odurzających oraz ich poczytalność.

Wyniki. Tylko jedna opinia dotyczyła kobiety. Wiek badanych wahał się od 17 do 46 lat (średnia: 26 lat). U 26 sprawców rozpoznano uzależnienie a u 24 nadużywanie substancji odurzających. Ponadto, u 13 sprawców rozpoznano również uzależnienie od alkoholu, u 34 zaburzenia osobowości, a u 2 organiczne zaburzenia osobowości. Większość sprawców działała tempore criminis w stanie odurzenia, jednak u 21 biegli nie znaleźli przesłanek do orzeczenia nawet ograniczenia poczytalności, u trzech uzależnionych stwierdzili przesłanki niepoczytalności art. 31 § 1 kk, lecz wnioskowali o zastosowanie art. 31 § 3 kk. W stosunku do 2 sprawców z organicznymi zaburzeniami osobowości wnioskowano w myśl art.31 § 2 kk poczytalność znacznie ograniczoną. Tylko u jednej spośród 24 osób tempore criminis nieodurzonych nasilenie zespołu abstynencyjnego upoważniało do wnioskowania znacznie ograniczonej poczytalności. Większość (60 %) stanowiły czyny przeciwko mieniu a 20% czyny przeciwko życiu i zdrowiu. Większość sprawców przyjmowała więcej niż jedna substancję odurzającą. Najczęściej przyjmowanymi były substancje pobudzające, rzadziej kanabinole i halucynogeny, zdecydowanie rzadko opiaty, lotne rozpuszczalniki i leki uspokajające.

Wnioski. U większości sprawców czyny karalne - głownie przeciwko mieniu oraz zdrowiu i życiu - nie stanowiły podstawy do wnioskowania zniesienia lub ograniczenia poczytalności. U nielicznych, biegli wnioskowali zastosowanie art. 31 § 3 lub ograniczoną poczytalność. Celem drugiego etapu badań będzie porównanie tej praktyki orzeczniczej z praktyką w innych ośrodkach psychiatrycznych.

Cel. Celem pracy jest przedstawienie przeglądu aktualnych badań nad występowaniem różnych zaburzeń psychicznych.

Poglądy. Zdefiniowanie jednolitych kryteriów diagnostycznych klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych pozwoliło na skonstruowanie opartych na nich precyzyjnych, strukturyzowanych instrumentów badawczych. Stworzyło to możliwości przeprowadzenia porównywalnych badań epidemiologicznych w psychiatrii. W Polsce jak dotychczas nie przeprowadzono pełnego badania rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w populacji ogólnej. Oceniano jedynie występowanie zaburzeń psychicznych w określonych regionach lub specyficznych populacjach. Dostępne są także dane statystyczne placówek psychiatrycznych.

Wnioski. Nowoczesne badania epidemiologiczne umożliwiają planowanie środków na ochronę zdrowia, wykrycie czynników ryzyka, wreszcie wspomagają badania nad etiologią zaburzeń psychicznych. Przedstawione rozbieżności we wskaźnikach rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w różnych krajach skłaniają do dalszych badań w tym zakresie i ostrożności w ich interpretowaniu.

Cel. Analiza dostępnych danych na temat przemocy stosowanej przez kobiety, analizujących przyczyny, rozprzestrzenienie i charakterystykę sprawczyń takiego zjawiska.

Poglądy. Częstość stosowania przemocy wobec partnera jest u obu płci zbliżona, choć różne są wzorce tych zachowań. Przemoc w bliskich kontaktach występuje w każdej warstwie społecznej, szerokości geograficznej i wszystkich kręgach kulturowych. Przekonanie, że mężczyżni są agresywni, a kobiety bezradne, nie odpowiada prawdzie. Kobiety najczęściej posuwają się do agresji fizycznej w akcie samoobrony lub zemsty na atak ze strony mężczyzny. Kobiety - sprawczynie dokonują przemocy przede wszystkim wobec dzieci, ze względu na łatwiejszą dostępność i mniejszy opór ofiary.

Wnioski. Przemoc stosowana przez kobiety najczęściej przeciwko mężczyznom jest zjawiskiem nasilającym się, choć nie tak dobrze udokumentowanym jak przemoc stosowana przez mężczyzn wobec kobiet. Preferowany rodzaj stosowanej przemocy wobec mężczyzn to przemoc psychiczna. Kobiety stosujące przemoc znacznie częściej niż mężczyżni kierują ją wobec dzieci.

Cel. Od kiedy wprowadzono do leczenia zaburzeń psychicznych metodę elektrowstrząsową, wciąż badacze starają się udoskonalać sposób wykonywania zabiegów tak, aby zwiększać ich skuteczność oraz zmniejszać ryzyko uszkodzeń funkcji poznawczych przez przepływający prąd.

Przegląd. Przedmiotem badań jest m.in. lokalizacja elektrod. Jednostronne ułożenie elektrod nad półkulą niedominującą powoduje mniej powikłań w postaci zaburzeń pamięci i procesu uczenia się, ale często jest mniej skuteczne niż elektrowstrząsy dwuskro-niowe i dwuczołowe. Z kolei dwuskroniowa lokalizacja elektrod skutkuje większym ryzykiem uszkodzenia funkcji poznawczych. Elektrowstrząsy dwuczołowe przeprowadzono po raz pierwszy w 1973 r., później powrócono do nich w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Z tamtego okresu pochodzą prace Lawsona i wsp. - badaczy kanadyjskich, którzy opublikowali wyniki badań potwierdzające wcześniejsze hipotezy, że elektrowstrząsy dwuczołowe są równie skuteczne w leczeniu depresji jak elektrowstrząsy dwuskroniowe, wywołując jednocześnie mniej zaburzeń funkcji poznawczych.

Wnioski. Dwuczołowe umiejscowienie elektrod zyskuje sobie na świecie coraz więcej zwolenników. Jednak nadal jest zbyt mało badań porównawczych z innymi lokalizacjami elektrod, by można polecać elektrowstrząsy dwuczołowe jako działanie z wyboru w leczeniu zaburzeń psychicznych.

Cel. Autorzy, na podstawie aktualnego piśmiennictwa, omawiają związki pomiędzy metabolizmem cholesterolu a występowaniem otępień oraz dane wskazujące na potencjalne zastosowanie statyn w zapobieganiu chorobie Alzheimera.

Przegląd. Starzenie się społeczeństw sprawia, iż w najbliższych dziesięcioleciach problemy zdrowotne występujące w podeszłym wieku staną się bardziej powszechne. Otępienia już dziś powodują istotne następstwa zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Szacuje się, że do roku 2047 liczba przypadków choroby Alzheimera na świecie wzrośnie czterokrotnie. Jeśli udałoby się opóźnić występowanie objawów choroby o pięć lat, to wspomniany wzrost chorobowości byłby dwukrotnie niższy Leki zarejestrowane obecnie w leczeniu choroby Alzheimera działają głównie na objawy choroby i powodują zmniejszenie ich nasilenia.

Wnioski. Wysiłki badaczy koncentrują się aktualnie na poszukiwaniu metod leczniczych zapobiegających rozwojowi lub opóźniających pojawienie się objawów choroby. Kilka grup związków, mogących spełniać powyższe oczekiwania, jest w ostatnich latach intensywnie badanych. Należą do nich: niesteroidowe leki przeciwzapalne, estrogeny, witamina E, leki obniżające stężenia lipidów.

Cel. Omówiono zastosowanie leków przeciwpsychotycznych II generacji w terapii stanów agresji i pobudzenia w przebiegu schizofrenii, upośledzenia umysłowego oraz w zaburzeniach otępiennych wieku podeszłego.

Poglądy. Stosowano wiele leków w terapii zaburzeń agresywnych i stanów pobudzenia, jednak ocena ich skuteczności i bezpieczeństwa napotyka na wiele trudności głównie z powodu niewielkiej liczby badań randomizowanych, kontrolowanych placebo. Do istotnych ograniczeń metodologicznych zaliczyć również trzeba: niejednolite kryteria włączania, odmienne metody oceny skuteczności terapeutycznej, niewłaściwy dobór do próby wynikający z niejasno zdefiniowanych pojęć agresji i pobudzenia, nieadekwatne grupy kontrolne. Efekt kliniczny w dużym stopniu uzależniony jest od schorzenia, w przebiegu którego pojawiają się stany agresji. W leczeniu stanów pobudzenia tradycyjnie stosowane są neuroleptyki, a w ostatnich latach coraz powszechniej neuroleptyki II generacji.

Wniosek. Dotychczasowe badania wskazują, że z leków przeciwpsychotycznych II generacji największą efektywnością w leczeniu zachowań agresywnych wyróżnia się klozapina.

Cel. Przedstawienie wpływu alkoholu etylowego (etanolu) na poziom cytokin w badaniach in vivo i in vitro.

Poglądy. Działanie etanolu na układ odpornościowy znane jest od dawna. Jego nadużywanie łączy się z obniżoną odpornością i zwiększoną podatnością na infekcje. Odkrywane są jednak nowe aspekty immunomodulującego działania alkoholu etylowego w poznanych już powikłaniach wynikających z jego nadużywania. Wiele badań koncentruje się wokół wpływu etanolu na cytokiny. Te niskocząsteczkowe białka mogą być mediatorami reakcji immunologicznych i zapalnych. Dzięki nim komórki immunologicznie kompetentne mogą działać w jednym systemie skutecznie unieczynniając obce dla ustroju czynniki. Podkreśla się udział cytokin w alkoholowej chorobie wątroby. Niektóre badania wskazują także na wpływ etanolu na cytokiny w o.u.n.

Wnioski. Etanol może wywierać swoje modulujące działanie na cytokiny, co może mieć swoje odzwierciedlenie w poalkoholo-wych schorzeniach wątroby, zmianach działania cytokin w o.u.n., czy odporności organizmu. Dalsze badania pozwolą rozszerzyć wiedzę na temat wpływu alkoholu na układ immunologiczny.

Cel. W artykule przedstawiono problematykę związaną z epidemiologią przewlekłego zapalenia wątroby typu C i neuropsychiatrycznymi powikłaniami jego leczenia za pomocą interferonu a i rybawiryny.

Przegląd. Szczególną uwagę poświęcono zaburzeniom nastroju, ze względu na ich szerokie rozpowszechnienie i znaczenie kliniczne. Objawy psychopatologiczne stanowią jedne z najistotniejszych i najczęstszych powikłań towarzyszących leczeniu hepatitis C, ich obecność wymusza ograniczenie dawek interferonu, a nawet zaprzestania terapii przeciwwirusowej. Przedstawiono weryfikowane obecnie hipotezy tłumaczące niekorzystny wpływ interferonu na ośrodkowy układ nerwowy i w konsekwencji pojawienie się objawów ze spektrum afektywnego.

Wnioski. Zaproponowano również strategie terapeutyczne poprawiające jakość życia chorych i zwiększające szansę ukończenia leczenia interferonem.

Cel. Przedstawiono etapy rozwoju regionalnych ośrodków psychiatrii sądowej.

Przegląd. Omówiono: (1) opracowanie i prezentację pierwszej koncepcji, która przewidywała m.in. że „względnie nieliczną grupę sprawców z orzeczonym środkiem zabezpieczającym, szczególnie niebezpiecznych i wymagających specjalnego nadzoru... należy hospitalizować w innym zakładzie leczniczym dysponującym „ warunkami i personelem należycie zabezpieczającym przed możliwością ucieczki" (1971 r.); (2) akceptację przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej koncepcji zakładu dla wspomnianych wyżej osób jako części „Raportu o stanie psychiatrii i kierunkach dalszego rozwoju" (1981 r.); (3) decyzję Ministra Zdrowia o adaptacji dla potrzeb regionalnych ośrodków psychiatrii sądowej trzech dużych oddziałów szpitali psychiatrycznych położonych w północnej, środkowej i południowej części kraju (1993 r.); (4) akceptację przez Ministra Zdrowia „ Wytycznych do założeń projektu adaptacji ROPS" (1993 r.); (5) ogłoszenie rozporządzeń Ministra Zdrowia z dnia 26 lutego 2001 r. i z dnia 10 sierpnia 2004 r. w sprawie zakładów przeznaczonych do wykonywania środków zabezpieczających, m.in. regionalnych ośrodków psychiatrii sądowej.

Wnioski. Obecnie wszystkie trzy ośrodki działają.

Cel. Zachęcenie środowiska psychiatrów do stosowania wspólnej struktury opinii sądowo-psychiatrycznych zarówno w postępowaniu karnym, jak i cywilnym - w nadziei, że podniesie to poziom opiniowania (który aktualnie jest wielce niezadowalający), a organowi procesowemu ułatwi ocenę opinii. Kolejnym celem jest szkolenie specjalizujących się lekarzy w prawidłowym sporządzaniu opinii sądowo-psychiatrycznych.

Przegląd. Podstawą proponowanej struktury opinii są: (a) unormowania zawarte w kodeksach: postępowania karnego - art. 200 §2 i art. 201-203 oraz postępowania cywilnego - art. 278 §3 i art. 285 § 1, (b) poglądy prawników-komentatorów tych kodeksów i (c) wyroki Sądu Najwyższego.

Wnioski. Zaproponowano strukturę opinii wydawanych najczęściej: w sprawach karnych - ocena stanu psychicznego oskarżonego, w sprawach cywilnych - ocena zdolności do testowania.

Cel. Przedstawienie podstaw prawnych i sposobu usprawiedliwiania niestawiennictwa z powodu choroby uczestników postępowania na wezwanie organu procesowego.

Przegląd. Autorka przedstawia treść znowelizowanego art. 117 § 4 kpk, który zobowiązał Ministra Sprawiedliwości do wydania w porozumieniu z Ministrem do spraw Zdrowia rozporządzenia określającego tryb i warunki usprawiedliwiania tego niestawiennictwa. Dnia 24 czerwca 2003 r. rozporządzenie takie wydał jedynie Minister Sprawiedliwości stwierdzając, że uprawnionym do wydania zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawiennictwa z powodu choroby uczestników postępowania jest lekarz publicznego lub niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej z obszaru ich zamieszkania, ordynator oddziału szpitala, w którym przebywają lub lekarz udzielający świadczeń zdrowotnych w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-leczniczym, sanatorium, prewentorium i innych o całodobowym lub całodziennym profilu świadczeń zdrowotnych. Brak informacji o tym, że badanie i wydanie takiego zaświadczenia są nieodpłatne, oraz fakt, że lekarz może być zatrudniony w niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej budzi wątpliwości, czy nie przyczyni się to do pobierania opłat, zwłaszcza że rozporządzenie nie przewiduje żadnego wynagrodzenie dla lekarza „uprawnionego".

Wnioski. Poznanie omówionych podstaw, praktycznie nieznanych większości lekarzy, w tym psychiatrów, jest praktycznie ważna.

W styczniu 2005 r. odbyła się w Helsinkach konferencja ministerialna na temat zdrowia psychicznego. Deklarację o ochronie zdrowia psychicznego i Plan działań podpisali ministrowie 52 krajów Europy członków Światowej Organizacji Zdrowia. W artykule omówiono najważniejsze punkty obu dokumentów, wskazano na wyzwania przed jakimi stoją państwa realizujące postanowienia Konferencji.