Archiwum 1992–2013

Artykuł przedstawia osobiste refleksje autorki na temat kontaktu z osobą chorą na schizofrenię, odwołując się do cech tego kontaktu wymienianych przez Kępińskiego oraz innych autorów, i umieszczając je w szerszej perspektywie filozofii dialogu. Przedstawione zostały zasady tzw. pre-terapii oraz analiza przeniesienia i przeciwprzeniesienia powstającego w trakcie kontaktu z osobą chorą na schizofrenię, a także jego znaczenie dla osobistego rozwoju osób pracujących z chorymi.

Cel. W badaniu oceniano częstość występowania objawów spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych wśród hospitalizowanych pacjentek z zaburzeniami odżywiania się. Oceniono również występowanie objawów zaburzeń odżywiania się u pacjentek z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi.

Metoda. W badaniu wzięło udział 98 pacjentek z rozpoznaniem zaburzeń odżywiania się, 48 z rozpoznaniem zaburzeń afektywnych dwubiegunowych oraz 113 kobiet z grupy kontrolnej. Wykorzystano „Kwestionariusz zaburzeń nastroju" - do oceny występowania spektrum zaburzeń dwubiegunowych i „Test Postaw wobec Jedzenia" (EAT-26) - oceniający nasilenie objawów zaburzeń odżywiania się.

Wyniki. Częstość występowania spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych była istotnie większa w grupie pacjentek z zaburzeniami odżywiania się niż w grupie kontrolnej. W grupie pacjentek z bulimią i typem bulimicznym jadłowstrętu psychicznego (anorexia nervosa) istotnie częściej niż u pacjentek z restrykcyjnym typem AN występowały zaburzenia ze spektrum dwubiegunowego. W grupie pacjentek z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi istotnie częściej niż w grupie kontrolnej występowały objawy zaburzeń odżywiania się.

Wnioski. Zaburzenia odżywiania się przebiegające z napadami objadania się wykazują istotne współwystęepowanie ze spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Może to wskazywać na wspólne etiopatogenetyczne i temperamentalne podłoże obu rodzajów zaburzeń.

Cel. Ocena trafności polskiej wersji Kwestionariusza MINI-Kid (Mini-International Neuropsychiatric Interview for Kids) przeznaczonego do badania psychiatrycznego dzieci.

Badani. Ocenę przeprowadzono w grupie 34 dzieci (12 chłopców i 22 dziewczynki w wieku od 11 do 17 lat), pacjentów Dziennego Ośrodka Psychiatrycznego dla Dzieci i Młodzieży oraz Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży we Wrocławiu.

Metoda. Rozpoznania uzyskane w badaniu kwestionariuszem MINI-Kid porównano z diagnozami lekarzy prowadzących, traktowanymi jako wzorzec. W obliczeniach zastosowano współczynnik zgodności 6

Wyniki. Współczynnik trafności 6 wyniósł dla zaburzeń lękowych wziętych razem - 0,65, dla zaburzeń adaptacyjnych - 0,65, zaburzenia hiperkinetycznego z deficytem uwagi - 0,71, oraz zaburzeń zachowania - 0,38.

Wnioski. Trafność kwestionariusza MINI-Kid okazała się umiarkowanie wysoka, a w przypadku zaburzeń zachowania niska. Jednak uzyskane wyniki są podobne do trafności innych narzędzi diagnostycznych stosowanych w psychiatrii. MINI-Kid jest narzędziem przydatnym zwłaszcza w badaniach przesiewowych, czy epidemiologicznych. Przeprowadzający badanie winien korzystać z dodatkowych źródeł informacji, jakimi są rozmowa z opiekunami pacjenta, wywiad w kierunku patologii jego zachowania, a także wykluczyć organiczne podłoże zaburzeń, które w przypadku dzieci bywa istotnym czynnikiem etiopatogenetycznym.

Cel. Werbalna i fizyczna agresja jest częstym problemem u osób z zaburzeniami otępiennymi. Badania zostały podjęte celem określenia związku pomiędzy etiologią procesu otępiennego a nasileniem fizycznej i werbalnej agresji i pobudzenia.

Badani i metoda. Do badań włączono 39 mieszkańców ośrodka opiekuńczego, u których na podstawie kryteriów ICD-10 rozpoznano otępienie w chorobie Alzheimera (n = 24) i otępienie naczyniopochodne (n = 15). Oceny zachowań agresywnych i impulsywnych dokonano przy pomocy „Inwentarza pobudzenia Cohena-Mansfielda" (The Cohen-Mansfield Agitation Inventory - CMAI).

Wyniki. Nasilenie zachowań agresywnych i impulsywnych różniło się w badanych grupach (otępienie w chorobie Alzheimera i otępienie naczyniopochodne). Potwierdzono zarazem związek wieku i poziomu zaburzeń funkcji poznawczych z agresją.

Wniosek. Wyniki mogą być pomocne dla osób sprawujących opiekę nad pensjonariuszami z otępieniem.

Cel. Przegląd piśmiennictwa dotyczącego nierzeczywistych percepcji wzrokowych (omamów i parahalucynacji wzrokowych - OPW).

Poglądy. Nierzeczywiste percepcje wzrokowe nazywane są omamami niezależnie od stanu towarzyszącego im wglądu. Wymienianych jest wiele stanów, w przebiegu których mogą wystąpić. Są to przede wszystkim różne choroby mózgu, zwłaszcza naczyniowe, zwyrodnieniowe, choroby oczu, zaburzenia psychiczne, niepożądane działanie leków. Nadal wiele uwagi poświęca się zespołowi Charlesa Bonneta. Ocena rzeczywistego rozpowszechnienia OPW jest trudna z powodu niechęci pacjentów do ich ujawniania. Za główne czynniki ryzyka OPW uznawane są osłabienie wzroku i wiek podeszły. Treść OPW nie jest swoista dla żadnego określonego zaburzenia. Ich leczenie jest uważane za trudne.

Wnioski. Wskaźniki rozpowszechnienia OPW cechuje znaczna rozpiętość. Żaden pojedynczy czynnik ryzyka nie jest konieczny ani wystarczający dla ich wystąpienia. Nie ma jakościowych różnic w obrazie OPW niezależnie od zaburzeń, z jakimi są związane. Przy właściwym rozpoznaniu, wyniki ich leczenia są dobre. Analiza zebranych przypadków OPW zostanie przedstawiona w drugiej części pracy.

Cel. Przedstawiono najważniejsze dane na temat fenotypu i objawów psychoneurologicznych zespołu Smith-Magenisa.

Poglądy. Zespół Smith-Magenisa (SMS) jest to złożona jednostka chorobowa o podłożu genetycznym. Najczęściej jest on spowodowany delecją fragmentu chromosomu 17 (p11.2), rzadziej mutacjami genu RAI1 zlokalizowanego w tym fragmencie. Częstość występowania zespołu wynosi co najmniej 1:25000 urodzeń. Osoby z SMS wyróżniają się charakterystycznymi cechami dysmorfii twarzy, zniekształceniami dłoni i stóp, niskim i chrapliwym głosem, upośledzeniem umysłowym oraz zaburzeniami psychoneurologicznymi. W zespole tym często występują schorzenia okulistyczne, laryngologiczne, wrodzone wady serca i układu moczowego. W obrazie klinicznym zespołu SmithMagenisa najbardziej charakterystyczne są samookaleczenia (w tym głównie zrywanie paznokci palców dłoni i stóp, oraz wkładanie ciał obcych do jam ciała) i dwa zachowania stereotypowe: samoprzytulanie i tzw. zachowanie lick and flip (szybkie przerzucanie stron książki lub czasopisma, bez zainteresowania treścią, połączone ze ślinieniem palca). Ponadto, pacjenci z SMS cierpią na długotrwałe zaburzenia snu, u podłoża których częściowo leży nieprawidłowy okołodobowy rytm melatoniny z wysokimi poziomami hormonu w dzień, a niskimi w nocy. Diagnoza SMS jest trudna i najczęściej stawiana późno, kiedy pojawią się charakterystyczne dla zespołu zmiany w wyglądzie zewnętrznym oraz zmiany zachowania. Zespół Smith-Magenisa może być mylony z zespołami o podłożu genetycznym (Downa, DiGeorga, Prader-Willi 'ego, Williama, kruchego chromosomu X), autyzmem lub zespołem deficytu uwagi z nadmierną aktywnością ruchową (ADHD).

Cel. Przedstawienie podstaw i znanych strategii terapii chronobiologicznej depresji.

Poglądy. Zaburzenia rytmów okolodobowych i snu stanowią ważne cechy kliniczne depresji. Do nieprawidłowości tych zaliczamy zaburzenia profilu dobowego wydzielania różnych hormonów (np. prolaktyny, kortykotropiny, kortyzolu, hormonu wzrostu, tyreotropiny i melatoniny), temperatury ciała, wydzielania z moczem różnych metabolitów oraz czas trwania i strukturę snu. Wskazuje to istotną rolę składowych zegara biologicznego w etiologii oraz terapii zaburzeń afektywnych. Coraz więcej pacjentów cierpi z powodu depresji i poddanych jest różnorodnym rodzajom dostępnego leczenia, lecz terapie przeciwdepresyjne wciąż niosą ze sobą liczne problemy, w postaci działań niepożądanych, interakcji lub lekooporności - u ponad 20% pacjentów nie dochodzi do odpowiedzi terapeutycznej na zastosowane strategie farmakologiczne. Potrzebne są nowe podejścia terapeutyczne. Chronobiologiczne metody terapeutyczne obejmują deprywację snu oraz terapię światłem, lecz dopiero stosunkowo niedawno zwrócono uwagę na farmakologiczne możliwości terapii depresji oparte na mechanizmach zegara biologicznego. Doprowadziło to do opracowania agomelatyny - związku chemicznego o nowym profilu farmakologicznym (agonista melatoninergiczny i antagonista serotoninergiczny o właściwościach chronobiotycznych).

Wnioski. Niefarmakologiczne metody leczenia depresji oparte na chronobiologii obejmują leczenie światłem, deprywację snu czy przesunięcie cyklu sen-czuwanie. Sposród próby terapii farmakologicznej - najbardziej obiecujące okazuje się zastosowanie agonistów melatoniny, na czele z agomelatyną.

Cel. Artykuł stanowi pierwszą część przeglądu wyników ważniejszych badań dotyczących zaburzeń funkcji poznawczych u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym (tru).

Poglądy. Toczeń jest chorobą zapalną, o podłożu autoimmunologicznym, przebiegającą z okresami zaostrzeń i remisji. W przebiegu tej choroby obserwuje się wiele różnych objawów, wśród nich także symptomy zajęcia obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego. Różnorodność objawów neurologicznych i psychiatrycznych występujących u chorych na tru sprawiła, iż podejmowano próby zestawienia tych objawów, co zaowocowało opracowaniem klasyfikacji, opublikowanej przez American College of Rheumatology (ACR) w 1999 r. Wśród zawartych w nim objawów znalazły się także zaburzenia funkcji poznawczych, które obecnie uważane są za jedną z najczęstszych neuropsychiatrycznych manifestacji tru, obserwowaną u 80% chorych. Wyniki badań oceniających odsetek chorych z deficytami poznawczymi, do momentu ogłoszenia klasyfikacji ACR, pozostawały rozbieżne, bowiem szacowano go na 21-710%o. Przyczyną niezgodności był zapewne przede wszystkim brak jednolitych kryteriów oceny tych zaburzeń oraz stosowanie odmiennych metod oceny funkcji poznawczych. Nieliczne, jak dotąd, badania prospektywne dostarczają niejednoznacznych wniosków, bowiem chociaż w większości deficyty wykazują pewną stabilność, spotyka się także znaczną poprawę, jak i pogorszenie funkcjonowania poznawczego wśród chorych z tru.

Wnioski. Zaburzenia funkcji poznawczych są jednym z najczęstszych spośród objawów ze strony układu nerwowego, występujących u pacjentów z tru. Wnioski płynące z badań prospektywnych opisywanych zaburzeń pozostają niejednoznaczne, dlatego też wymagają dalszych badań. Badanie psychologiczne uważane jest za jeden z integralnych elementów procesu diagnostycznych chorych na toczeń rumieniowaty układowy.

Cel. Artykuł przedstawia charakterystykę trzech wybranych zachowań homicydalnych. Autorzy starają się pokazać możliwość aplikacji wiedzy neuropsychiatrycznej do zrozumienia tak szczególnego zachowania, jak zabójstwo. Wskazują także formalne aspekty ujęcia relacji między funkcjonowaniem mózgu a przestępstwem, które mogą w przyszłości posłużyć jako naukowa baza neuroprofilowania kryminologicznego.

Poglądy. Przedstawiono poszczególne mechanizmy neurobiologiczne, stanowiące podstawę tzw. syndromu E - zespołu cech sprawców popełniających zbrodnie na niewinnych osobach, wynikające z ich obsesyjnego przywiązania do określonych ideologii. W podobny sposób scharakteryzowano tzw. zabójstwo z porzucenia, czyli zachowanie homicydalne, które może zostać podjęte w wyniku okresowej dezorganizacji mózgowych systemów odporności na stres w warunkach zmiany układu interpersonalnego, jaką przeżywa sprawca. Ostatnim scharakteryzowanym typem zabójstwa jest zachowanie w trakcie limbicznej spustowej reakcji psychotycznej - nietypowej formie napadu padaczkowego, który może być wywołany przez samo wspomnienie określonego wydarzenia. Autorzy postulują możliwość powiązania charakterystyki procesów neurobiologicznych zachodzących u sprawców i analizy kryminalistycznej okoliczności takiego zdarzenia.

Wnioski. Opisywane mechanizmy dotąd mają postać hipotez, ale wydaje się, że aktualny stan wiedzy o funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego pozwala na bardziej szczegółowe zrozumienie niektórych typów zabójstw. Empiryczna weryfikacja sugerowanych procesów może przyczynić się do ulepszenia strategii konstruowania takich czynności dochodzeniowych (w sprawach o zabójstwa), jak przesłuchanie sprawcy, i może znaleźć zastosowanie w opiniowaniu sądowym, rekonstrukcji procesów motywacyjnych sprawcy zabójstwa i jego poczytalności.

Cel. Artykuł przedstawia i analizuje charakterystyczne wydarzenia i postawy przedstawicieli polskiej psychologii w okresie stalinowskim.

Poglądy. Przedstawiono: (1) dwa wydarzenia kluczowe dla powojennej historii polskiej psychologii (zjazdy w Krynicy i we Wrocławiu); (2) refleksje na temat przyczyn przyjmowania przez polskich psychologów postaw typowych dla okresu stalinizmu; (3) ilustrację tych postaw w formie krótkiej analizy tekstów psychologicznych zamieszczonych w czasopiśmie „Nowa Szkoła", w latach 1950-1956.

Wnioski. Historyczna refleksja prowadzi do rozważań nad uwarunkowaniem i skutkami postaw fanatycznych w nauce.

Szereg czynników powoduje starzenie się populacji: poprawa warunków życia, postępy medycyny i, przede wszystkim, spadek wskaźnika urodzeń. Starzenie się populacji obserwuje się w wielu krajach świata. W Polsce, choć sytuacja nie jest tak dramatyczna, odsetek osób powyżej 60 roku życia stanowi ok. 13% ogółu populacji i wykazuje tendencję wzrostową. W raporcie przedstawiono prognozy demograficzne, omówiono podstawowe problemy zdrowotne związane ze starzeniem się i formy opieki nad osobami starszymi. Zidentyfikowano czynniki negatywnie wpływające na jakość życia osób starszych w Polsce, zasugerowano podjęcie działań mających na celu poprawę ich sytuacji w systemie opieki zdrowotnej.