Archiwum 1992–2013

Cel. Ocena skuteczności i bezpieczeństwa leków przeciwdepresyjnych z grup SSRI i SNRI w leczeniu depresji u chorych w wieku podeszłym.

Metody. Przeprowadzono systematyczny przegląd piśmiennictwa z wykorzystaniem elektronicznych baz danych (Medline {Pubmed}, Cochrane, Embase oraz PsychInfo). Zaplanowano przeprowadzenie metaanalizy dotyczącej skuteczności i bezpieczeństwa stosowania SSRI i SNRI w depresji u osób w wieku podeszłym z wykorzystaniem metody Mantel'a-Haenszel'a w modelu nielosowej dystrybucji zmiennych dychotomicznych. Oceniano dwa parametry skuteczności (uzyskanie ponad 50% poprawy w skalach i uzyskanie remisji objawów) oraz podstawowy parametr bezpieczeństwa (odsetek chorych przerywających leczenie z powodu objawów ubocznych).

Wyniki. Zidentyfikowano 13 randomizowanych, kontrolowanych (placebo lub substancją aktywną) badań klinicznych, w których oceniano skuteczność i bezpieczeństwo leków z grup SSRI i SNRI w leczeniu depresji u osób po 60 roku życia. Przeprowadzono dwie metaanalizy: skuteczności i bezpieczeństwa SSRI w porównaniu do placebo oraz w porównaniu do leków trójpierścieniowych. Ze względu na niewystarczającą liczbę prac badawczych, nie była możliwa metaanaliza badań z wykorzystaniem SNRI. SSRI jako grupa okazały się być skuteczniejsze (choć gorzej tolerowane) od placebo. Istniejące dane nie pozwalają na stwierdzenie przewagi któregokolwiek z leków z grupy SSRI nad innym lekiem z tej grupy. Efekt działania SSRI jest lepszy u chorych z bardziej nasilonymi objawami depresji. Wenlafaksyna nie jest skuteczniejsza od sertraliny ani citalopramu i jest obarczona większą liczbą objawów niepożądanych. SSRI są podobnie skuteczne do leków trójpierścieniowych i dają znacznie mniej objawów niepożądanych prowadzących do odstawienia leczenia.

Wnioski. Ekstrapolacja wyników badań prowadzonych w populacjach młodszych na grupę chorych po 60 roku życia może wieść do błędnych wniosków. W przeciwieństwie do populacji młodszych, nie udaje się wśród depresyjnych chorych w wieku podeszłym wykazać przewagi SNRI i leków trójpierścieniowych nad SSRI. Ponadto, trudności interpretacyjne sprawia bardzo wysoki w tej grupie chorych odsetek pozytywnych odpowiedzi na placebo.

Cel. Celem pracy było zbadanie uwarunkowań hospitalizacji chorych na schizofrenię czynnikami społeczno-demograficznymi oraz zbadanie modelu korzystania z różnych typów placówek szpitalnych w roku 1999 i 2003.

Metoda. Analizowano zarejestrowane w szpitalach rozpowszechnienie i zapadalność w podgrupach społeczno-demograficznych (wiek, płeć, miejsce zamieszkania) oraz strukturę hospitalizacji w poszczególnych placówkach opieki całodobowej.

Wyniki. Rozpowszechnienie hospitalizacji osób uprzednio już leczonych nie zmieniło się, wzrosła natomiast o 14% zarejestrowana zapadalność. Średni czas hospitalizacji spadł o 7%. W obu latach przeważają rozpoznania schizofrenii paranoidalnej (odpowiednio 62% i 70%). Rozpowszechnienie hospitalizacji jest najwyższe u osób w wieku 36-50 lat (150 na 100 tys. populacji). Pierwsze hospitalizacje są najczęstsze u osób w wieku 20-35 lat, u mężczyzn rozpoczynają się wcześniej niż u kobiet. Mężczyźni trafiają do szpitala częściej niż kobiety, różnica po 5 latach pogłębiła się. Czas leczenia mężczyzn jest dłuższy niż kobiet, w 2003 r. różnica jest mniejsza niż 5 lat wcześniej. Mieszkańcy miast hospitalizowani są częściej i krócej niż mieszkańcy wsi, różnice te po pięciu latach pogłębiły się.

Wnioski. Powinno to być sygnałem dla menadżerów opieki psychiatrycznej, można bowiem przypuszczać, że mieszkańcy wsi trafiają do szpitala później, w gorszym stanie i dlatego wymagają dłuższego leczenia. Model korzystania z opieki szpitalnej w 2003 r. jest odmienny niż 5 lat wcześniej. Z punktu widzenia polityki zdrowotnej postulowanej przez projekt Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego zmiany te mają dwojaki charakter - korzystny (zmniejszenie udziału chorych leczonych w ogólnych oddziałach szpitali psychiatrycznych i zwiększenie liczby chorych leczonych w oddziałach psychiatrycznych szpitali ogólnych) oraz niekorzystny (Program postuluje zwiększenie liczby chorych leczonych w wyspecjalizowanych oddziałach szpitali psychiatrycznych, podczas gdy wzrosła jedynie rola jednego tylko typu oddziałów - opiekuńczo-leczniczych, a spadł udział chorych w innych oddziałach specjalistycznych, takich jak rehabilitacyjne i dla przewlekle chorych, nie utworzono też hosteli).

Cel. Przeprowadzone badania miały na celu określenie profilu osobowości oraz różnic dotyczących płci psychologicznej osób homoseksualnych i heteroseksualnych.

Metody. Badaniem objęto 152 osoby. Grupę badawczą stanowiło 59 mężczyzn i 31 kobiet o orientacji homoseksualnej, natomiast kontrolną - 31 mężczyzn i 31 kobiet o orientacji heteroseksualnej. Zastosowano Inwentarz Osobowości NEO-FFI Costy i McCrae oraz Inwentarz Płci Psychologicznej wg Kuczyńskiej.

Wyniki. Wyniki badań ujawniły różnice w profilach osobowości osób homo- i heteroseksualnych obojga płci. Kobiety homoseksualne charakteryzują się wyższym poziomem neurotyczności oraz sumienności niż kobiety heteroseksualne (p = 0,001). Homoseksualni mężczyźni cechują się istotnie wyższym poziomem sumienności niż heteroseksualni (p = 0,018). Osoby homoseksualne częściej reprezentują androgyniczny typ płci psychologicznej, co wiąże się ze spostrzeganiem siebie w kategoriach społecznie przypisanych zarówno mężczyznom, jak i kobietom.

Wnioski. Można wskazać na różnice wybranych wymiarów osobowości u osób o orientacji homo- i heteroseksualnej. Wyniki wymagają weryfikacji na podstawie badań większej grupy osób.

Cel. Adaptacja i przygotowanie polskiej wersji kwestionariusza Postpartum Depression Screening Scale (PDSS) do oceny ryzyka depresji poporodowej, oraz oszacowanie jego psychometrycznych właściwości.

Metoda. W badaniach wzięły udział 194 kobiety po narodzinach dziecka. Średni wiek badanych wynosił 27,9 lat (SD = 4,01). Przewagę stanowiły mężatki (87,6% kobiet), z wykształceniem wyższym (69,6% kobiet). Dla większości kobiet była to pierwsza ciąża w życiu (75,3%). Poród u 69,1% badanych nastąpił drogami i siłami natury. Średni czas, jaki upłynął od narodzin dziecka wynosił 4,97 tygodni (SD = 1,76). Wszystkie kobiety wypełniły przetłumaczony na język polski kwestionariusz PDSS.

Wyniki. Współczynnik rzetelności alfa Cronbacha dla całego narzędzia wyniósł 0,97 oraz 0,81 dla wersji skróconej. PDSS wersja skrócona istotnie koreluje z pełną wersją PDSS (r = 0,90, p<0,01). Wyniki ogólne kwestionariusza PDSS oraz jego wersji skróconej korelują istotnie z wynikami w skali BDI (r = 0,761, p < 0,01; r = 0,646, p < 0,001) oraz EPDS (r = 0,801, p < 0,01; r = 0,741, p < 0,01).

Wnioski. Rezultaty oceny rzetelności polskiej wersji PDSS, nie odbiegają od wyników uzyskanych przez Autorkę. Uzyskane parametry analizy rzetelności są wysokie. Kwestionariusz PDSS może być z powodzeniem stosowany do oceny ryzyka depresji poporodowej.

Cel. Ocena wpływu zmiennych społecznych - wykształcenia oraz płci pacjentów na formułowane przez nich opinie na temat warunków i sposobów realizacji usług medycznych.

Metoda. Badania jakości świadczonych usług medycznych przeprowadzono w 2006 r. w psychiatrycznych oddziałach stacjonarnych warszawskiej placówki publicznej. Kwestionariusz ankiety (51 pytań) był udostępniany wszystkim pacjentom przy wypisie, do oddziałów było przyjętych 2937 osób. Udział w badaniach był całkowicie anonimowy. Uzyskano 1045 ankiet; ze względu na braki w informacjach dotyczących badanych zmiennych, w obliczeniach uwzględniono 808 ankiet.

Wyniki. Poziom wykształcenia respondentów różnicuje oceny dotyczące jakości świadczonych usług. Najbardziej krytyczne w swoich ocenach są osoby bardziej wykształcone. Płeć różnicuje ocenę warunków pobytu w oddziale - kobiety są bardziej krytyczne niż mężczyźni. Istotne różnice zaobserwowano w opiniach na temat dostępności personelu i uzyskiwania informacji.

Wnioski. Dla poprawy jakości usług medycznych wskazane jest uwzględnianie przede wszystkim ocen grup najbardziej krytycznych. Kolejne badania muszą uwzględniać skład grup respondentów pod względem zmiennych społecznych. Ze względów metodologicznych (i praktycznych) konieczne jest stałe porównywanie, jak kształtują się oceny w zależności od wykształcenia.

Cel. Przegląd piśmiennictwa dotyczącego klinicznego rozpoznawania otępienia z ciałami Lewy'ego (dementia with Lewy bodies - DLB).

Poglądy. DLB uważane jest za drugą co do częstości po otępieniu typu Alzheimera, postać otępienia pierwotnie zwyrodnieniowego. W diagnostyce klinicznej DLB podkreśla się szczególny charakter profilu neuropsychologicznego otępienia w początkowym okresie choroby, z przewagą zaburzeń wzrokowo-przestrzennych i uwagi nad osłabieniem pamięci. Z objawów osiowych DLB szczególna rola przypisywana jest fluktuacji procesów poznawczych, stanu świadomości. Dla jego identyfikacji opracowano specjalne skale. Większa rola w klinicznym rozpoznawaniu DLB przypisywana jest obecnie objawom sugerującym rozpoznanie - nadwrażliwości na neuroleptyki, zaburzeniom fazy REM snu i obniżeniu prążkowiowego transportu dopaminy w badaniach czynnościowego neuroobrazowania. Zwraca się też uwagę na znaczenie potylicznej hipoperfuzji/hipometabolizmu w badaniach SPECT/PET dla rozpoznania DLB. Potrzeba rozpoznawania DLB uzasadniona jest przede wszystkim względami leczniczymi - większym ryzykiem związanym ze stosowaniem leków neuroleptycznych, a jednocześnie większą podatnością na leczenie inhibitorami cholinesteraz.

Wnioski. Obraz kliniczny DLB nie ma cech swoistych. Podobne objawy występują w chorobie Alzheimera, chorobie Parkinsona z otępieniem, otępieniu naczyniopochodnym i innych chorobach mózgu. W każdym z tych zaburzeń wymagana jest szczególna ostrożność w stosowaniu leków, zwłaszcza neuroleptycznych. Obecnie więc rozpoznawanie kliniczne DLB ma bardziej charakter teoretyczny niż praktyczny.

Cel. Celem pracy jest próba omówienia prawdopodobnego związku pomiędzy okołoporodowymi infekcjami wirusem Borna a późniejszymi zachorowaniami na schizofrenię.

Poglądy. Wirus Borna jest jednoniciowym, niesegmentowanym wirusem RNA o ujemnej polarności replikującym się bez cytolizy komórek w ośrodkowym układzie nerwowym. Wirus ten jest przyczyną powikłań neurologicznych u koni i u owiec. Na związek pomiędzy przebytą infekcją wirusem Borna a zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania wskazują liczne opublikowane badania z wykorzystaniem technik biologii molekularnej i technik serologicznych. Publikowane są również badania wskazujące na powiązania pomiędzy zakażeniem wirusem a objawami zarówno schizofrenii, jak i choroby afektywnej dwubiegunowej. Infekcja wirusem w okresie okołonoworodkowym u szczurów wywołuje podobne zmiany w mózgach zwierząt, jakie obserwuje się u ludzi w przebiegu chorób neuro-rozwojowych, takich jak autyzm czy schizofrenia.

Wnioski. Okołoporodowa infekcja wirusem Borna jest czynnikiem ryzyka zachorowania na schizofrenię i na chorobę afektywną dwubiegunową.

Cel. Celem tej pracy jest przedstawienie głównych funkcji interleukiny-6 (IL-6) - jej udziału w odpowiedzi immunologicznej, reakcji zapalnej, zaburzeniach nastroju oraz innych procesach chorobowych.

Poglądy. W ostatnich latach XX wieku postęp w dziedzinie psychoimmunologii oraz psychoendokrynologii umożliwił nowe spojrzenie na IL-6 jako cytokiny o centralnym znaczeniu wśród czynników regulujących mechanizmy obronne. W licznych badaniach pojawiły się dowody na to, że IL-6 odgrywa istotną rolę w patofizjologii licznych procesów chorobowych oraz zaburzeń nastroju.

Wnioski. Interleukina-6 jest ważnym ogniwem rozwoju reakcji zapalnej i odpowiedzi immunologicznej, ponieważ bierze udział w uruchomieniu mechanizmów kontrolujących te reakcje. IL-6 wzmaga syntezę swoistych przeciwciał przez limfocyty B, indukuje różnicowanie komórek w kierunku limfocytów cytotoksycznych oraz hamuje proliferację niektórych komórek nowotworowych. Nawet 100-krotnie podwyższony poziom IL-6 obserwuje się w stanach zapalnych, nowotworach. Poziom IL-6 wzrasta także w zaburzeniach depresyjnych, co wiąże się ze zwiększoną aktywnością osipodwzgórze-przysadka-nadnercza, w wyniku czego zwiększa się stężenie glukokortykosteroidów, nasilając objawy charakterystyczne dla zaburzeń depresyjnych.

Cel. Celem poniższej pracy jest analiza związku depresji z zaburzeniami w zakresie układu immunologicznego, które stanowią mechanizm pośredniczący w zwiększonej aktywności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA).

Poglądy. W latach osiemdziesiątych minionego stulecia w licznych badaniach opisywano związek depresji z upośledzeniem odpowiedzi typu komórkowego (mniejsza bezwzględna liczba limfocytów T i B, zmniejszenie liczby oraz osłabienie aktywności komórek NK), w latach dziewięćdziesiątych pojawiły się doniesienia dotyczące wpływu zaburzonej aktywności osi HPA w patogenezie depresji oraz związku zaburzeń depresyjnych z podwyższonym poziomem cytokin prozapalnych u osób, u których wykluczono współistnienie depresji z procesem zapalnym.

Wnioski. WXX wieku dokonano znaczącego postępu w zakresie poznania mechanizmów zaburzeń układów odpornościowego i endo-krynnego w patogenezie nawracających zaburzeń depresyjnych. Do wzrostu poziomu cytokin pozapalnych, takich jak: interleukina-1 (IL-1), interleukina-6 (IL-6), czynnik martwicy nowotworów (TNF-a) produkowanych na obwodzie oraz w centralnym układzie nerwowym może dochodzić pod wpływem działania szeregu bodźców stresujących. Wzrost stężenia cytokin w obrębie o.u.n. wpływa na zwiększoną aktywność osi HPA, a w związku z tym na zwiększone stężenie kortykoliberyny oraz glukokortykosteroidów, które mogą wywoływać i nasilać objawy charakterystyczne dla zaburzeń depresyjnych.

Cel. Praca jest próbą zwrócenia uwagi na rolę traumy w rozwoju niektórych zaburzeń psychicznych. Przybliża także rolę poszczególnych neuromediatorów i hormonów osi stresu, poprzez które traumatyzujące doświadczenia mogą skutkować występowaniem chorób afektywnych oraz psychoz.

Poglądy. Narażenie na traumatyzujące doświadczenia w dzieciństwie przekłada się na długotrwały wzrost aktywności systemu wydzielania czynnika uwalniającego kortykotropinę (CRF) oraz liczne zmiany w obrębie szlaków neurotransmisji. Prowadzi to do wzmożonej odpowiedzi organizmu na stres.

Wnioski. Dotychczasowe badania wydają się potwierdzać znaczenie traumy w rozwoju zaburzeń afektywnych i psychoz poprzez wytworzenie nadmiernej wrażliwości na stres.

Cel. Na początku XX wieku na ziemiach polskich uformował się nowoczesny ruch higieniczny. Jego zalążkiem było Warszawskie Towarzystwo Higieniczne. Na łamach prasy Towarzystwa podejmowano kwestie higieny w kontekście szerokiego programu społecznego. Na jego idee duży wpływ wywarła eugenika. Dramatyczna sytuacja higieny oraz zadanie zapewnienia rozwoju osób zdrowych psychicznie i fizycznie wymagało od higienistów opracowania programu wychowania seksualnego. W artykule przedstawiono zarys kształtowania się jego koncepcji.

Poglądy. Analizę poglądów na temat edukacji seksualnej panujących w kręgu Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego oparto na artykułach: dr Konstantego Stróżewskiego, dr Zygmunta Srebrnego, dr Leona Wernica oraz dr Mieczysława Michałowicza, opublikowanych w czasopiśmie „Zdrowie". Artykuły te można uznać za prace programowe warszawskich higienistów. Wychowanie seksualne młodzieży miało być procesem racjonalnym, kontrolowanym przez rodziców i nauczycieli. Powinno dostarczać młodzieży informacji dotyczących higieny życia płciowego oraz przygotować do obowiązków rodzicielskich. Proces edukacji seksualnej dzielono na etapy, dostosowane do wieku młodzieży. Model ten charakteryzował się otwartością na problemy młodzieży.

Wnioski. Koncepcje wychowania seksualnego sformułowane przez warszawskich higienistów w pierwszej połowie XX wieku stały się częścią procesu edukacji w latach 1918-1939 w niepodległej Polsce. Znalazły swoje odzwierciedlenie w stosowanych metodach oraz w dbałości o prawidłowy rozwój psychofizyczny młodzieży.

Cel. Niezgodności pomiędzy opiniami sądowo-psychologicznymi wydawanymi w tej samej sprawie występują dość często. Problem ten budzi nieufność wymiaru sprawiedliwości co do kompetencji biegłych psychologów i skłania do powoływania kolejnych.

Przypadki. W pracy dokonałyśmy opisu kilku przypadków wskazując na przyczyny rozbieżności w opiniach sądowo-psychologicznych, które wynikały albo z błędów o charakterze formalnym, albo z błędnego doboru metod diagnostycznych, bądź z błędów interpretacyjnych.

Komentarz. Wymienionych przyczyn niezgodności można by uniknąć, czy choćby je zminimalizować poprzez opracowanie i upowszechnienie standardu, służącego biegłym psychologom w opracowywaniu jasnych, spójnych i porównywalnych opinii, ułatwiających sądom ich zrozumienie i ocenę. Opracowanie takiego standardu jest przedmiotem dyskusji.

Cel. W pracy przedstawiono program psychoterapii u pacjentów po pierwszym epizodzie psychozy.

Poglądy. Wczesna interwencja w psychozach jest bardzo ważnym predyktorem osiągnięcia poprawy w leczeniu. W artykule opisany został kontekst pierwszego epizodu psychotycznego. Zaprezentowano i omówiono program STOPP, który jest propozycją terapii poznawczo-behawioralnej u pacjentów po pierwszym epizodzie psychozy. Przedstawiono model teoretyczny i główne założenia terapii poznawczo-behawioralnej. Szczegółowo omówiono fazy programu STOPP: (I) nawiązanie relacji terapeutycznej; (II) eksploracja psychozy i stylów radzenia sobie; (III) rozwijanie zdolności odnoszenia posiadanej wiedzy do zrozumienia doświadczeń i przeżyć (wgląd); i (IV) zakończenie współpracy. Opisano oddziaływania terapeutyczne na poszczególnych etapach.

Wnioski. Terapia psychoz obejmuje farmakoterapię oraz oddziaływania psychosocjalne (psycho- i socjoterapeutyczne). Wyizolowanie jednej z form leczenia okazuje się niewystarczające w osiągnięciu pełnej poprawy stanu zdrowia pacjenta, dlatego zasadnym jest wzbogacenie terapii o oddziaływania psychoterapeutyczne. Zwrócono uwagę na skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w redukowaniu objawów psychotycznych oraz korzyści płynące z wczesnej interwencji.