Archiwum 1992–2013

Stosowana od początku lat 80. metoda diagnozowania pacjenta polegająca na ocenie obecności lub braku każdego z kilkuset objawów, a następnie łączeniu ich według specyficznych reguł w konfigurację odpowiadającą jednemu z kilkuset zaburzeń, doprowadziła do ogromnych postępów w badaniach naukowych w ciągu ostatnich 30 lat. Problemy związane z takim postępowaniem stają się jednak coraz bardziej widoczne, zwłaszcza w praktyce klinicznej. Podejściem alternatywnym, tak pomyślanym, by zmaksymalizować przydatność kliniczną, jest sprawdzanie zgodności z prototypem. Zamiast liczyć objawy i ustalać, czy przekraczają arbitralnie przyjęty punkt odcięcia, diagnosta ma oszacować na skali pięciopunktowej, w jakim stopniu prezentowany przez pacjenta obraz kliniczny jest zgodny z krótkim, jednoakapitowym opisem danego zaburzenia – od 1 („zgodność niewielka lub brak zgodności”) do 5 („bardzo duża zgodność”). W rezultacie powstaje diagnoza zarówno wymiarowa, określająca, w jakim stopniu pacjent „ma” dane zaburzenie, jak i diagnoza kategorialna, gdzie oceny 4 i 5 punktów oznaczają obecność zaburzenia, zaś ocena na 3 punkty wskazuje na „podprogowe” lub „klinicznie istotne” cechy. Zaburzenia i kryteria uwzględnione w prototypowych opisach można zidentyfikować empirycznie, wobec czego prototypy są nie tylko oparte na podstawach naukowych, ale także użyteczne klinicznie. Diagnoza prototypowa ma szereg zalet: pozwala lepiej uchwycić sposób, w jaki ludzie naturalnie klasyfikują nowe i złożone bodźce; jest klinicznie przydatna, rzetelna i łatwa do stosowania w codziennej praktyce; ułatwia diagnozę zarówno wymiarową, jak kategorialną oraz radykalnie zmniejsza liczbę kategorii wymaganych do klasyfikacji; pozwala na klinicznie bogatszą, uzyskaną empirycznie i odpowiednią kulturowo klasyfikację; zmniejsza dystans między kryteriami badań naukowych a wiedzą kliniczną, umożliwiając szkolącym się klinicystom przyswojenie sobie niewielkiego zbioru standaryzowanych prototypów, a z czasem wypracowanie bogatszych reprezentacji umysłowych poszczególnych zaburzeń w miarę nabywania doświadczenia klinicznego; może też przyczynić się do rozwiązania trudnego zagadnienia relacji między diagnozą psychiatryczną a upośledzeniem funkcjonalnym.

Cel. Analiza obciążenia opiekunów pacjentów leczonych stacjonarnie oraz konsekwencji zdrowotnych związanych z obciążeniem opieką.
Metoda. 60 opiekunów pacjentów leczonych na stacjonarnych oddziałach psychiatrycznych we Wrocławiu, wskazanych przez pacjentów, wzięło udział w badaniu mającym na celu ocenę poziomu obciążenia opieką oraz towarzyszące temu konsekwencje zdrowotne. Wykorzystano Involvement Evaluation Questionnaire (IEQ) oraz liczącą 12 pozycji wersję General Health Questionnaire (GHQ-12).
Wyniki. W obszarze „martwienia się" aż 57% opiekunów doświadcza rzeczywistych konsekwencji opieki, w obszarze „nakłaniania" nieco mniej, bo 38% opiekunów. Aż 67% badanych opiekunów doświadczało rzeczywistego pogorszenia stanu zdrowia. Przeżywanie obciążenia w obszarze napięcia interpersonalnego wyjaśnia nawet 44% wariancji wyników (wynik stenowy w odniesieniu do badanej zbiorowości).
Wnioski. Opiekunowie pacjentów leczonych stacjonarnie odczuwają obciążenie opieką. Ogólny stan zdrowia opiekuna jest istotnym wskaźnikiem doświadczanego przez niego obciążenia opieką we wszystkich obszarach. Proces terapeutyczny pacjentów leczonych stacjonarnie powinien również obejmować interwencje ukierunkowane na ich kluczowych opiekunów, takie jak: diagnozę doświadczanego obciążenia i poziomu ogólnego stanu zdrowia oraz psychoedukację dotyczącą indywidualnych stresorów i radzenia sobie.

Cel. Określenie poziomu lęku w grupie kobiet leczonych operacyjnie w oddziale ginekologii jest ważnym elementem diagnozy lekarsko- pielęgniarskiej i może umożliwić lepsze zrozumienie potrzeb pacjentek w okresie okołooperacyjnym. Przeprowadzone badania miały na celu określenie nasilenia lęku u kobiet w okresie okołooperacyjnym leczonych w oddziale ginekologii.
Metoda. Badaniami objęto 232 kobiety leczone operacyjnie z różnych powodów ginekologicznych. Do badań zakwalifikowano kobiety, u których wcześniej nie stwierdzono zaburzeń psychicznych. Badania przeprowadzono przy użyciu Inwentarza Stanu i Cechy Lęku STAI (State-Trait Anxiety Inventory, STAI) Spielbergera.
Wyniki. Poziom lęku-stanu, zarówno przed operacją, jak i po operacji, był istotnie mniejszy (p < 0,05) w grupie badanych w wieku do 40 lat, aniżeli w grupie badanych w wieku 41‒50 lat i powyżej 50 lat. Poziom lęku-stanu w grupie kobiet leczonych z powodów ginekologicznych był w okresie okołooperacyjnym istotnie większy (p< 0,05) wśród badanych z wykształceniem podstawowym lub zawodowym aniżeli wśród badanych z wykształceniem średnim i wyższym.
Wnioski. Wczesne rozpoznanie nasilenia lęku u pacjentek leczonych operacyjnie z powodów ginekologicznych pozwala wyodrębnić kobiety, które wymagają podjęcia działań psychoedukacyjnych. Wdrożenie takiego postępowania może przyczynić się do optymalizacji procesu pielęgnacyjnego, większej satysfakcji pacjentek z przeprowadzonego leczenia i wyższej oceny placówki świadczącej usługi medyczne w okresie okołooperacyjnym.

Cel. Ocena skuteczności inhibitorów cholinoesterazy (IChE) w leczeniu otępień w warunkach rutynowej praktyki lekarskiej oraz klinicznych predyktorów wyników leczenia w zakresie wpływu na funkcje poznawcze oraz objawy neuropsychiatryczne.
Metoda. Przeprowadzono obserwacyjne, nieinterwencyjne badanie kliniczne obejmujące łącznie 3080 pacjentów leczonych w warunkach rutynowej praktyki lekarskiej przez 220 lekarzy specjalistów. Dane zbierano prospektywnie w ciągu 6 miesięcy i odnotowywano w jednolitych kartach obserwacji. Analizie poddano wyniki leczenia losowo wybranych 900 pacjentów.
Wyniki. Istotną klinicznie poprawę (definiowaną jako wzrost punktacji w MMSE o nie mniej niż 3 punkty lub zmianę nasilenia otępienia według skali FAST) obserwowano u około 12% pacjentów, podczas gdy u 73‒82% (w zależności od zastosowanego narzędzia) stan chorych oceniono jako stabilny w ocenianym okresie. W czasie obserwacji zmniejszyło się rozpowszechnienie stwierdzanych zaburzeń behawioralnych, a także zużycie niektórych leków psychotropowych. Najlepsze wyniki leczenia (mierzone odsetkami popraw i pogorszeń) obserwowano w grupie pacjentów z diagnozą otępienia naczyniowego, a najgorsze w grupie z diagnozą otępienia z parkinsonizmem. W modelu logistycznej regresji wielokrotnej pozytywnymi predyktorami odpowiedzi klinicznej na leczenie okazały się, poza typem otępienia, także wyjściowo większe nasilenie (mierzone MMSE), dłuższy czas trwania zaburzeń poznawczych oraz obecność depresji/płaczliwości i lęku, zaś rokowniczo niekorzystnym – obecność apatii. Wybór inhibitora (rywastygmina lub donepezyl) ani wiek chorych nie miały istotnego znaczenia ani dla efektywności leczenia ani dla jego tolerancji.
Wnioski. IChE przynoszą umiarkowanie korzystne efekty terapeutyczne u chorych z otępieniami w zakresie zaburzeń funkcji poznawczych i objawów behawioralnych. Współistniejąca patologia naczyniowa nie tylko nie jest przeciwwskazaniem do stosowania IChE, ale nawet okazała się pozytywnym predyktorem odpowiedzi klinicznej. W badaniu nie obserwowano istotnej zmienności odpowiedzi klinicznej w zależności od zastosowanego inhibitora (rywastygmina lub donepezyl).

Cel. Omówienie definicji i znaczenia objawów resztkowych (rezydualnych) w przebiegu i leczeniu depresji.
Poglądy. Remisja jest stanem, którego uzyskanie i utrzymanie w przypadku pacjentów z rozpoznaną depresją, a także innymi chorobami psychicznymi powinno być celem prowadzonych działań terapeutycznych. Jednakże pomimo ciągłego postępu w zakresie diagnozy i terapii cel ten nie zawsze jest osiągany, a długoterminowe wyniki leczenia nie są w dalszym ciągu zadowalające. Objawy resztkowe towarzyszące pełnej lub częściowej remisji są bardzo ważnymi czynnikami mającymi wpływ na przebieg choroby. Najczęściej są to typowe objawy depresji występujące w mniejszym nasileniu, takie jak: obniżony nastrój, problemy ze snem, zmęczenie czy też często niewiązane z depresją objawy somatyczne, głównie bólowe. Wiele badań potwierdza fakt szybszego nawrotu objawów choroby u osób, u których obecne są objawy resztkowe.
Wnioski. Rozpoznanie uwzględniające obecność objawów resztkowych i prawidłowo wdrożone leczenie mające na celu ich zminimalizowanie powinny stanowić standard postępowania w przypadku tak powszechnego i upośledzającego życie schorzenia, jakim są zaburzenia depresyjne.

Cel. W niniejszym artykule opisano następujące narzędzia: The International Classification of Mental Health Care (ICMHC), The European Services Mapping Schedule (ESMS), World Health Organization – Assessment Instrument for Mental Health Systems (WHO-AIMS) oraz The Quality Indicator for Rehabilitative Care (QuIRC), uznając, że mogą być z powodzeniem wykorzystywane w ocenie psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Polsce.
Poglądy. Informacje dotyczące psychiatrycznej opieki zdrowotnej są kluczowe w procesie jej planowania na poziomie lokalnym i krajowym. W warunkach polskich nie prowadzi się systematycznych analiz dotyczących struktury oraz świadczonych usług psychiatrycznej opieki zdrowotnej, stąd też podejmowane próby oceny tych usług bywają utrudnione. Prawdopodobnym powodem tego stanu rzeczy jest – obok zagadnień systemowych, politycznych – ograniczona znajomość narzędzi służących takiej ewaluacji. Tymczasem celowe zastosowanie narzędzi ewaluacyjnych umożliwia dokonanie zarówno analiz związanych z samym kierunkiem wprowadzanych zmian, jak i ich adekwatnością czy jakością.
Wnioski. W polskich warunkach zastosowanie narzędzi pomiarowych mogłoby wspomóc monitorowanie postępu w ramach reformy psychiatrycznej opieki zdrowotnej, tym bardziej, że stała analiza usług zapobiega pogarszaniu się ich jakości.

Cel. Wykorzystując dostępne bazy danych, PubMed, Embase i Polska Bibliografia Lekarska, prześledziliśmy literaturę w języku angielskim oraz polskim dotyczącą badań i opracowań wykorzystujących porównanie osób ze schizofrenią, zaburzeniami nastroju oraz zaburzeniami nerwicowymi i ich zdrowego rodzeństwa z ostatnich lat. W przeszukiwaniu baz piśmiennictwa użyliśmy słów kluczowych: mental disorders, healthy siblings oraz schizophrenia, depression i anxiety disorders.
Poglądy. Wyniki badań z ostatnich lat dostarczają coraz więcej dowodów nieprawidłowości zarówno strukturalnych, jak i czynnościowych u zdrowego rodzeństwa osób cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych. Ich ujawnienie i opis mogą stanowić postęp w zrozumieniu mechanizmu oddziaływania czynników genetycznych i środowiskowych na powstawanie zaburzeń.
Wnioski. Zdecydowanie najbogatszą literaturą dysponują badania nad schizofrenią, zwłaszcza dotyczące zaburzeń funkcji neurokognitywnych [1‒9]. Większość publikacji dotyczących osób z zaburzeniami psychicznymi i ich zdrowego rodzeństwa koncentruje się wokół problemu patogenezy zaburzeń psychicznych oraz roli czynników rodzinnych i środowiskowych w ich występowaniu. Rzadziej poruszanym problemem pozostaje udział rodzeństwa w życiu osób z zaburzeniami psychicznymi.