Archiwum 1992–2013

Autor ukazuje problem opieki nad osobami starzejącymi się w szerokim kontekście historycznym i społecznym. Dyskutuje kontrowersje związane z instytucjonalizacją tej opieki oraz współczesnymi tendencjami do przejmowania zadań państwa w tym zakresie przez aktywność obywatelską wspólnot lokalnych. Wskazuje na fakty potwierdzające dokonywanie się tego procesu w Niemczech i w Polsce. Wskazuje też na jego znaczenie dla ról zawodowych pełnionych przez specjalistów w dziedzinie ochrony zdrowia psychicznego (red.)

Internet oparty na paczkowaniu informacji tzw. protokołami sieciowymi w pakiety przemienił się w ciągu ostatnich dziesięciu lat z osiągnięcia informatycznego w zjawisko społeczne. Jako nowa forma komunikacji tworzy on w naturalny sposób nowe środowiska, wyzwala ukryte potencjały, uwalnia siły zmieniające świat. Niniejszy artykuł opisuje możliwości, jakie stwarzają fora internetowe dla integracji środowisk na przykładzie forum osób dotkniętych schizofrenią http://schizofrenia.evot.org .

Cel. Zbadanie czy rejestrowane rozpowszechnienie wybranych zaburzeń psychicznych wśród mieszkańców powiatu tatrzańskiego różni się od rejestrowanego rozpowszechnienia tych zaburzeń wśród ludności całej Polski.
Metoda. Przyjęto do analiz następujące zmienne – występowanie zaburzeń psychicznych rejestrowanych w opiece ambulatoryjnej i całodobowej, ze szczególnym uwzględnieniem zaburzeń afektywnych i zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu (w tym psychoz alkoholowych) oraz wskaźnik samobójstw.
Wyniki. Rozpowszechnienie zarejestrowane jest mniejsze w przypadku zaburzeń nastroju i z powodu nadużywania alkoholu niż w Polsce, ale dynamika wzrostu wskaźników zaburzeń poalkoholowych, w ciągu analizowanych lat, jest znacznie wyższa. Wzrostowi wskaźników zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu towarzyszył spadek wskaźników zaburzeń nastroju, podczas gdy w Polsce, w tym czasie, wskaźnik ten wzrastał. W czterech latach – 2003, 2004, 2005 i 2007 wskaźniki hospitalizacji psychoz alkoholowych były wyższe niż średnie dla Polski. Na tle Polski powiat tatrzański charakteryzuje się prawie dwukrotnie wyższymi wskaźnikami samobójstw (prawie trzykrotnie wyższymi w roku 2003). Samobójstwo częściej popełniali mężczyźni, w ostatnich latach mieszkańcy wsi powiatu.
Wnioski. Zjawisko rozpowszechnienia i dynamiki zaburzeń psychicznych w powiecie tatrzańskim różni się od tendencji obserwowanych w całej Polsce. Znacząco wyższe wskaźniki samobójstw mogą wskazywać na większe występowanie zaburzeń depresyjnych. Nie towarzyszy temu rejestrowany wzrost zaburzeń afektywnych, przy jednocześnie wysokiej dynamice wzrostu zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu i wzrostem rozpoznawania w ostatnich latach psychoz alkoholowych, co może świadczyć o depresji "maskowanej" alkoholem. Warto zatem zastanowić się, czy na obszarze powiatu tatrzańskiego nie należałoby podjąć działań zmierzających do poprawy opieki psychiatrycznej nad chorymi z zaburzeniami depresyjnymi.

Cel. Ustalenie czy dodanie risperidonu do terapii klozapiną jest skuteczną metodą leczenia u pacjentów nieodpowiadających lub częściowo odpowiadających na leczenie klozapiną.
Metoda. Meta-analiza randomizowanych, kontrolowanych placebo badań klinicznych.
Wyniki. W przedstawionej meta-analizie randomizowanych, kontrolowanych placebo badań nie wykazano skuteczności augmentacji risperidonem dotychczas stosowanego leczenia klozapiną ocenianej jako odsetek chorych poprawiających się ponad 20% w stosowanych skalach, ani wyliczając wielkość efektu według zmian w podstawowych skalach klinicznych. Wynik leczenia nie zależy od czasu trwania próby klinicznej. Sugestia, że najlepszą odpowiedź można uzyskać stosując średnie (4-4,5 mg/dobę) dawki risperidonu wymaga niezależnego potwierdzenia w badaniu klinicznym.
Wnioski. Dodanie risperidonu do klozapiny u pacjentów nieodpowiadających lub częściowo odpowiadających na leczenie klozapiną nie może być zalecane jako standardowa metoda lecznicza.

Cel. Ocena i porównanie wybranych funkcji neuropsychologicznych w grupie chorych na schizofrenię, ich zdrowych krewnych pierwszego stopnia oraz osób zdrowych niespokrewnionych.
Metoda. Zbadano 94 osoby: 34 pacjentów z rozpoznaniem psychozy schizofrenicznej (18 mężczyzn i 16 kobiet), 30 krewnych pierwszego stopnia osób z rozpoznaniem schizofrenii (8 mężczyzn i 22 kobiety) oraz 30 osób zdrowych z populacji ogólnej (13 mężczyzn i 17 kobiet). Pacjenci badani byli w okresie remisji (brak objawów psychotycznych lub minimalne ich nasilenie), cechował ich zróżnicowany czas trwania choroby (średnio ok. 13±8 lat). Do oceny funkcji poznawczych wykorzystano wybrane testy uwagi i pamięci wzrokowej z komputerowej wersji Wiedeńskiego Systemu Testów (VTS, Schuhfried), które w mniejszym lub większym stopniu wiążą się z funkcjonowaniem pamięci operacyjnej: „ Test śledzenia linii" (LVT), „Test rozpiętości pamięci wg Corsi" (CORSI), „Test interferencji wg Stroopa" (STROOP). Różnice wykonania testów badano za pomocą analizy wariancji wraz z testami post hoc (metodą NIR - wg najmniejszej istotnej różnicy).
Wyniki. W zakresie wszystkich analizowanych wskaźników funkcjonowania neuropsychologicznego, pacjentów charakteryzował najniższy przeciętny poziom wykonania testów, a niespokrewnione osoby zdrowe z grupy kontrolnej - najwyższy. Zdrowi krewni pierwszego stopnia osób chorych uzyskiwali wyniki pośrednie. W zakresie niemal wszystkich ocenianych wskaźników analiza wariancji wykazała istotne różnice między badanymi trzema grupami. Analizy post hoc między poszczególnymi grupami najczęściej potwierdziły istotność różnic między porównywanymi trzema grupami. Jednak stwierdzono też interesujące wyjątki: w teście rozpiętości pamięci wzrokowej (CORSI) zarówno czas wykonywania, jak i liczba zapamiętanych elementów nie różniły się istotnie u pacjentów i u zdrowych krewnych, a we wszystkich częściach testu interferencji (STROOP) liczba błędnych odpowiedzi nie różniła istotnie zdrowych krewnych osób chorujących od zdrowych osób niespokrewnionych (grupa kontrolna). Wyniki testów umiarkowanie korelowały z czasem trwania choroby (ujemnie) i poziomem wykształcenia (lata edukacji, dodatnio). Obie te zmienne korelowały ze sobą (r = -0,38).
Wnioski. (1) W zakresie ocenianych wskaźników neuropsychologicznych chorzy na schizofrenię uzyskiwali wyniki najsłabsze, a zdrowe osoby z grupy kontrolnej - najlepsze. (2) Wyniki krewnych osób chorych na schizofrenię osiągały najczęściej poziom pośredni - jednak sprawność wzrokowej pamięci bezpośredniej nie różniła ich istotnie od pacjentów, natomiast sprawność wykonania zadań dotyczących interferencji słów i barw nie różniły ich od osób zdrowych z grupy kontrolnej. (3) Stwierdzone zależności można interpretować jako przyczynek niesprzeczny z hipotezą o endofenotypowości analizowanych, neuropsychologicznych dysfunkcji uwagi i pamięci wzrokowej (i prawdopodobnie związanego z nimi zaburzenia pamięci operacyjnej), jako czynnika ryzyka wystąpienia psychozy schizofrenicznej. Interpretacja taka wymaga ostrożności wynikającej zwłaszcza z ograniczonej reprezentatywności oraz wpływu poziomu wykształcenia i wieku w porównywanych grupach.

Cel. Impulsywność uważana jest za objaw wielu zaburzeń psychicznych, jednak nie ma jednoznacznej, powszechnie akceptowanej jej definicji. W artykule zaprezentowano różne teorie i modele dotyczące impulsywności.
Poglądy. Opisano próby stworzenia jednolitej, uniwersalnej definicji oraz trudności wynikające ze złożoności konstruktu impulsywności. Przedstawiono koncepcję impulsywności behawioralnej i poznawczej, funkcjonalnej i dysfunkcjonalnej. Omówiono zaburzenia psychiczne związane z wysokim poziomem impulsywności, zaprezentowano koncepcję impulsywności jako stanu chwilowego, przemijającego. W odniesieniu do różnych modeli psychologicznych omówiono zagadnienie impulsywności jako stałej cechy osobowości oraz zaprezentowano metody pomiaru nasilenia tej cechy.
Wnioski. Nieskuteczność prób jednoznacznego zdefiniowania impulsywności oraz fakt, że elementy tego zjawiska obecne są w wielu obszarach psychopatologii tłumaczyć można wielowymiarowością i złożonością konstruktu impulsywności.

Cel. Impulsywność, która cechuje się złożonością charakterystyki klinicznej, wydaje się konstruktem wielowymiarowym nie tylko w aspekcie symptomatologii. W artykule przedstawiono wyniki badań dotyczących wpływu różnych ośrodków mózgowych oraz poszczególnych układów neuroprzekażnikowych na poziom impulsywności.
Poglądy. Ośrodki związane z poziomem impulsywności zlokalizowane są w płacie czołowym, w układzie limbicznym oraz w prążkowiu, przy czym różnym obszarom przypisuje się wpływ na różne aspekty impulsywności (poznawcze i motoryczne). Impulsywność podlega kontroli szeregu układów neuroprzekażnikowych, pozostających we wzajemnych interakcjach. Układem o największym znaczeniu wydaje się układ serotoninergiczny, modyfikujący poziom impulsywności poprzez wpływ na aktywność układu dopaminergicznego, GABA-ergicznego i glutamatergicznego. Noradrenalina uważana jest za substancję odpowiedzialną za wzrost impulsywności związanej z chwilowym stanem emocjonalnym. W terapii zaburzeń związanych z nasileniem impulsywności użyteczne może być zastosowanie stabilizatorów nastroju oraz leków przeciwdepresyjnych, przede wszystkim z grupy SSRI.
Wnioski. Leczenie impulsywności pozostaje problemem złożonym w związku z faktem, że poszczególne neuroprzekażniki, w zależności od lokalizacji ośrodka w OUN, rodzaju receptora oraz aktualnego poziomu impulsywności, mogą w różny sposób wpływać na nasilenie tej cechy.

Cel. Celem pracy jest omówienie zagadnienia roli neurosteroidów: dehydroepiandrosteronu oraz pregnenolonu w schizofrenii, w świetle badań eksperymentalnych oraz klinicznych.
Poglądy. Neurosteroidy są prekursorami lub metabolitami hormonów steroidowych, które regulują pobudliwość układu nerwowego. W związku z działaniem modulującym wobec szeregu receptorów zaangażowanych w patofizjologię schizofrenii, badanie fizjologii i patofizjologii gospodarki neurosteroidowej w ośrodkowym układzie nerwowym wydaje się być znaczące dla bliższego poznania patomecha-nizmu schizofrenii. Spośród wszystkich steroidów neuroaktywnych największe znaczenie dla patofizjologii objawów psychotycznych posiada progesteron, dehydroepiandrosteron oraz siarczan progesteronu (PREGS) i siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEAS). Wszystkie cztery wymienione substancje pozytywnie modulują receptory NMDA, a negatywnie modulują receptory GABA-A. U chorych na schizofrenię można obserwować podwyższony poziom stężenia krążącego dehydroepiandrosteronu, siarczanu dehydroepiandrosteronu, testostronu, kortyzolu, progesteronu oraz estradiolu w surowicy krwi, choć kliniczne znaczenie tych odkryć w dalszym ciągu pozostaje niejasne. Dehydroepiandrostreron, siarczan dehydroepiandrosteronu, progesteron, czy jego pochodna allopregnanolon wykazują kliniczne działanie przeciwlękowe, przeciwdepresyjne, czy przeciwpsychotyczne.
Wnioski. Dotychczasowe badania pozwalają na postawienie wniosku, że w przebiegu schizofrenii dochodzi do zakłócenia równowagi neurosteroidowej. Dodatkowo wykazano, że pozytywna kliniczna odpowiedź na leczenie neuroleptykami może wiązać się ze zmianami stężenia szeregu neurosteroidów w surowicy krwi. Wyjaśnienie czy jest to efekt przypadkowy, czy może za pośrednictwem niektórych neurosteroidów zachodzi pozytywna odpowiedź na leczenie przeciwpsychotyczne, może w sposób znaczący wpłynąć na dalszy rozwój psychofarmakoterapii schizofrenii.

Cel. Omówienie roli diagnozy klinicznej w procesie stygmatyzacji osób z zaburzeniami psychicznymi.
Poglądy. Piętno choroby psychicznej stanowi źródło subiektywnie przeżywanego cierpienia dla osób leczących się psychiatrycznie i ich bliskich, ale ma także istotne implikacje dla zdrowia publicznego. W pracy przedstawiono przebieg procesu stygmatyzacji chorych psychicznie i omówiono rolę diagnozy psychiatrycznej w tym procesie, a w szczególności jej związek z dwoma kluczowymi elementami piętna - etykietowaniem i stereotypizacją. W celu zilustrowania stygmatyzującego wpływu psychiatrycznych etykiet diagnostycznych posłużono się przykładem schizofrenii, której zarówno pojęcie, jak i nazwa są w ostatnich latach przedmiotem coraz ostrzejszej krytyki.
Wnioski. Rozpoznanie psychiatryczne nieuchronnie niesie ze sobą istotne konsekwencje społeczne i może wzmacniać piętno choroby psychicznej, dlatego proces diagnozowania nie powinien być dla psychiatrów czynnością rutynową, wolną od refleksji, również etycznej. Posługiwanie się psychiatrycznymi etykietami diagnostycznymi w praktyce klinicznej wymaga odpowiedniej dozy krytycyzmu, ostrożności i wyczulenia na ich potencjalnie dyskredytujący charakter.

Cel. Praca ma na celu przegląd badań dotyczących funkcjonowania poznawczego w miastenii.
Poglądy. Miastenia (myasthenia gravis, MG) jest chorobą nerwowo-mięśniową obejmującą obwodowy układ nerwowy. Poprzez wyniki badań neuropsychologicznych próbowano jednak udowodnić zajęcie procesem chorobowym ośrodkowego układu nerwowego. Wyniki badań funkcji poznawczych w MG są niespójne. Przyczyn tych niespójności można upatrywać w różnej wartości metodologicznej poszczególnych studiów, różnych kryteriach doboru pacjentów jak i metod badawczych oraz doborze grupy porównawczej (zdrowej vs chorej). Ewentualne zaburzenia funkcji poznawczych interpretowano jako wynik zaburzeń transmisji cholinergicznej w OUN, niewydolności oddechowej oraz zwiększonej męczliwości.
Wnioski. Wyniki dotychczasowych badań funkcjonowania poznawczego w MG nie stanowią dowodu na rzecz dysfunkcji na poziomie OUN.

Cel. Elektrowstrząsy (EW) są niefarmakologiczną metodą leczenia zaburzeń psychicznych. Rozwój farmakoterapii i powstanie coraz to nowocześniejszych leków ograniczyło wskazania do zabiegów elektrowstrząsowych. Metoda ta jednak cechuje się bardzo dużą skutecznością głównie z zaburzeniach afektywnych.
Poglądy. Mechanizm działania elektrowstrząsów wciąż nie jest dokładnie poznany. Istnieje wiele hipotez związanych z ich wpływem na neuroprzekażnictwo. Niniejszy artykuł jest próbą zwrócenia uwagi na potencjalny wpływ zabiegów elektrowstrząsowych na układy oksydacyjne organizmu i podsumowania wiedzy na ten temat.
Wnioski. W literaturze nie zbyt wielu doniesień na temat wpływu elektrowstrząsów na parametry stresu oksydacyjnego u ludzi. Wyniki wielu badań nie dają na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi. Potrzeba jest zatem dalszych badań, które pozwolą wykazać wielokierunkowy mechanizm działania EW.

Cel. Opis trudnego diagnostycznie przypadku 53-letniej pacjentki z objawami depresji i złożonymi zaburzeniami funkcji poznawczych.
Przypadek. Mimo stosowanego przez trzy lata leczenia przeciwdepresyjnego u pacjentki obserwowano stopniowe pogarszanie się sprawności funkcji poznawczych oraz depresyjne zaburzenia nastroju. Szczegółowa diagnostyka, uwzględniająca badanie neuropsycho-logiczne, pozwoliła na stwierdzenie, iż podłoże prezentowanych objawów stanowi prawdopodobnie proces otępienny naczyniopochodny, a zaburzenia nastroju mają charakter reaktywny. Zamiana leczenia przeciwdepresyjnego na prokognitywne oraz wdrożenie kompleksowych oddziaływań psychokorektywnych dostosowanych do indywidualnych potrzeb pacjentki przyniosła pożądane efekty
Komentarz. Przedstawiony przypadek wskazuje na konieczność wielospecjalistycznej współpracy diagnostyczno-terapeutycznej wobec pacjentów trudno leczących się, o złożonym obrazie klinicznym i mieszanej etiologii.

Cel. Ukazanie trudności diagnostycznych, które w opiniowaniu sądowo-psychiatrycznym mają znaczenie dla biegłych psychiatrów przy określaniu poczytalności i zdolności do brania udziału w czynnościach procesowych a także wskazanie na możliwości wykorzystywania zjawiska pedofilii do rozwiązywania problemów osobistych.
Przypadki. W pracy opisano dwóch mężczyzn, którzy byli podejrzani o dokonanie czynu o charakterze pedofilnym.
Wyniki. Na podstawie analizy omawianych przypadków przedstawiono szereg wątpliwości dotyczących rozpoznawania pedofilii oraz motywacji sprawców podejrzanych o tego typu przestępstwa.

Cel pracy. Celem pracy jest przybliżenie psychiatrom i psychologom najważniejszych zmian, zwłaszcza dotyczących opinii o braku przesłanek do kontynuacji tego środka, w związku ze zmianami wprowadzonymi do rozdziału XIII Kodeksu karnego wykonawczego, nowelizacją z dnia 24 lipca 2003 r.
Spostrzeżenia. Celem stosowania środka zabezpieczającego związanego z umieszczeniem sprawcy w zakładzie zamkniętym jest zabezpieczenie przed „jego powtarzającymi się zachowaniami, zagrażającymi życiu lub zdrowiu innych osób lub powodującymi niszczenie przedmiotów znacznej wartości" i objęcie go odpowiednim postępowaniem leczniczym, terapeutycznym i rehabilitacyjnym, a także resocjalizacyjnym. Celem wymienionych postępowań leczniczych jest „poprawa stanu jego zdrowia i zachowania, w stopniu umożliwiającym powrót do życia w społeczeństwie i dalsze leczenie w warunkach poza zakładem. Po nowelizacji, zmianie uległ sposób informowania sądu o wynikach leczenia. Informacje czy zawiadomienia kierownika zakładu zostały zastąpione okresową opinią sądowo-psychiatryczną o wynikach leczenia i ich skutkach dla kontynuowania środka zabezpieczającego. Prognozując na przyszłość biegli w opinii wskazują, czy istnieje wysokie prawdopodobieństwo powtórzenia czynu o znacznej społecznej szkodliwości lub związanego z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od środków psychoaktywnych, czy też nie ma podstaw do takiego twierdzenia.
Wnioski. Zmiany wprowadzone nowelizacją Kodeksu karnego wykonawczego z 2003 r. miały na celu wzmocnienie kontroli organu procesowego nad wykonywaniem środków zabezpieczających m.in. przez żądanie okresowych opinii sądowo-psychiatrycznych. Poza spełnieniem tych formalnych wymogów, opinia stwierdzająca brak konieczności dalszego pozostawania w szpitalu osoby odbywającej środek zabezpieczający powinna zawierać merytoryczne oceny psychiatryczne, uzasadniające taką ocenę biegłych.